صفحه محصول - ارزیابی ارتباط سبک های فرزندپروری والدین با گرایش به مواد مخدر فرزندان

ارزیابی ارتباط سبک های فرزندپروری والدین با گرایش به مواد مخدر فرزندان (docx) 140 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 140 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

57150111442500 دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات هرمزگان پایان نامه کارشناسی ارشد رشته : روان شناسی (MA) گرایش : بالینی موضوع: بررسی رابطه شیوه های فرزند پروری والدین با گرایش به مواد مخدر در دانشجویان دانشگاه آزاد شهر بندرعباس استادراهنما: دکتر کورش محمدی استادمشاور: دکتر سید عبدالوهاب سماوی نگارنده: نجمه ابویسانی سپاسگزاری: از استاتید گرامیم جناب آقای دکتر محمدی و دکتر سماوی بسیار سپاسگزارم چرا که بدون راهنمایی های ایشان انجام این پایان نامه بسیار مشکل می نمود. تقدیم: تقدیم به مقدس ترین واژه ها در لغت نامه دلم: مادر مهربانم که زندگیم را مدیون مهر و عطوفت آن میدانم. پدرم که نمیدانم از بزرگی اش بگویم یا مردانگی, سخاوت و سکوت مهربانی اش. برادر و خواهرم همراهان همیشگی و پشتوانه های زندگیم. و فرزند دلبندم : الیسا که نشانه لطف الهی در زندگی من می باشد. فصل اول : کلیات 1-1 مقدمه .............................................................................................................................................31-2 بیان مساله ......................................................................................................................................43-1 اهمیت و ضرورت تحقیق .............................................................................................................61-4 اهداف تحقیق ................................................................................................................................71-4-1 هدف کلی ..................................................................................................................................71-4-2 اهداف اختصاصی .......................................................................................................................71-5 فرضیههای تحقیق ...............................................................................................................................71-6 تعریف مفهومی و عملیاتی متغییرها ..............................................................................................81-6-1 شیوههای فرزندپروری ..............................................................................................................8فصل دوم : مروری بر تحقیقات انجام شده2-1 مقدمه .............................................................................................................................................102-2 تاریخچه مصرف مواد مخدر .......................................................................................................... 102-2-1 نگاهی گذار به تاریخچه اعتیاد در جهان ...................................................................................102-2-2 تاریخچه مواد مخدر در ایران ....................................................................................................122-3 تعریف مواد مخدرو تقسیم آن .......................................................................................................132-3-1 تقسیمات مواد مخدر .................................................................................................................132-4 اعتیاد .............................................................................................................................................142-4-1 علل گرایش به اعتیاد ................................................................................................................152-5 ویژگی های اعتیاد ..........................................................................................................................212-6 سبب شناسي اعتياد ........................................................................................................................222-7 واكنشهاي اجتماعي در برابر اعتياد ................................................................................................262-8 نظريه‌هاي مورد استفاده در امر پيشگيري .......................................................................................292-8-1 نظريه بي‌هنجاري .......................................................................................................................292-8-2 نظريه انزواطلبي مرتون ..............................................................................................................292-8-3 نظريه برچسب زني ...................................................................................................................302-8-4 نظريه انتقال فرهنگي .................................................................................................................302-8-5 نظريه تعهد به رسوم، قواعد و تعلق اجتماعي ...........................................................................312-8-6 نظريه كنترل اجتماعي ................................................................................................................312-8-7 نظريه الگوي رشد اجتماعي ......................................................................................................322-9 آسیب های سوء مصرف مواد مخدر ..............................................................................................322-10 عوامل تأثيرگزار در پيشگيري از مواد مخدر ................................................................................332-11 تاريخچه شیوه‌های فرزند پروری ................................................................................................342-11-1 اهمیت شیوه‌های فرزند پروری .............................................................................................362-11-2 تعامل والدین- فرزند ............................................................................................................372-12 شخصیت و روابط والدین با فرزندان ..........................................................................................402-13 انواع شیوه های فرزندپروری ......................................................................................................412-13-1. شیوه فرزند پروری مقتدرانه ..................................................................................................422-13-2. شیوه فرزند پروری مستبدانه .................................................................................................432-13-3. شیوه فرزند پروری سهل گیرانه .............................................................................................442-14 نگرش هاي فرزندپروري ..................................................................................................442-14-1  اقتدار و نفوذ والدين در خانواده و فوايد آن ..........................................................................452-14-2  طبقه اجتماعي و سبک فرزندپروري ...................................................................................492-15 فرهنگ و فرزندپروري .............................................................................................................502-16 نظریه های فرزندپروري ...................................................................................................512-16-1  نظريه بامريند........................................................................................................................522-16-2 نظريه» اريکسون ....................................................................................................................592-16-3 الگوي زيگلمن ......................................................................................................................592-17 مروری بر مطالعات انجام شده ..................................................................................................622-17-1 مطالعات انجام شده در داخل کشور ...................................................................................622-17-2 مطالعات انجام شده در خارج از کشور ..................................................................................63فصل سوم : روش تحقیق3-1 روش و نوع پژوهش .....................................................................................................................663-2 روش انجام تحقیق .......................................................................................................................663-2-1 جامعه آماری ................................................................................................................663-2-2 روش و طرح نمونه گیری و نمونه پژوهش ......................................................................663-3- ابزارهای پژوهش .............................................................................................................673-3-1 پرسشنامه شیوه های فرزند پروری بامیرند ........................................................................673-3-2 پرسشنامه گرایش به مواد مخدر ......................................................................................673-4 متغیرها ..............................................................................................................................683-5 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ............................................................................................68فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها 4-1 مقدمه ............................................................................................................................................704-2 مشخصات جمعیتی .......................................................................................................................704-3 اطلاعات توصیفی متغیرهای تحقیق ..............................................................................................724-4- یافته های استنباطی .....................................................................................................................73فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری 5-1 مقدمه ............................................................................................................................................785-2- یافته های تحقیق ......................................................................................................................785-3- بحث و نتیجه گیری ..................................................................................................................855-4- محدودیت های تحقیق ................................................................................................................865-5- پیشنهادات تحقیق .......................................................................................................................87منابع ......................................................................................................................................................88پیوست ..................................................................................................................................................93چکیده انگلیسی ...................................................................................................................................96 چکیده: این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین شیوههای فرزند پروری با گرایش به مواد مخدر دانشجویان دانشگاه آزاد شهر بندرعباس انجام گردید. روش تحقیق توصیفی (همبستگی) طراحی و اجرا شد. نمونه شامل 350 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس به صورت در دسترس انتخاب گردید. پرسشنامه های شيوه‌هاي فرزندپروري بامریند و گرایش به مصرف مواد مخدر توسط دانشجویان اعضای نمونه تکمیل شد. داده‌هاي پژوهش حاضر با استفاده از نرم‌افزار آماری Spss در دو سطح توصيفي (ميانگين و انحراف استاندارد) و برای آزمودن فرضیه‌های تحقیق از آمار استنباطی (آزمون تحلیل رگرسیون)،استفاده شد که نتایج آن به شرح ذیل می باشند: نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بین سبک فرزندپروری آزاد گذاری و گرایش به مواد مخدر دانشجویان رابطه مثبت معناداری به لحاظ آماری وجود دارد (01/0>P ، 350n= ، 702/0r=)، همچنین نتایج همبستگی پیرسون نشان داد که بین سبک فرزندپروری استبدادی و گرایش به مواد مخدر دانشجویان رابطه مثبت معناداری به لحاظ آماری وجود دارد(01/0>P ، 350n= ، 674/0r=). همچنین نتایج همبستگی پیرسون نشان داد که بین سبک فرزندپروری اقتدارمنطقی و گرایش به مواد مخدر دانشجویان رابطه منفی معناداری به لحاظ آماری وجود دارد(01/0>P ، 350n= ، 76/0-r= ). نتایج رگرسیون نشان داد که شیوههای فرزندپروری اقتدار منطقی خانوادهها با گرایش به اعتیاد دانشجویان رابطهی منفی برابر با 769/0- وجود دارد. نتایج مدل رگرسیونی نیز نشان داد که شیوه های فرزندپروری خانواده ها توانسته 4% از واریانس گرایش به مواد مخدر را پیشبینی نماید(001>P، 04/0=Adjusted R، 225/0=R). نتیجه گیری: نتایج نشان داد که شیوههای فرزندپروری والدین، به طور معناداری گرایش به مواد مخدر دانشجویان را تبیین مینمایند و شیوههای فرزندپروری استبدادی و آزاد گذاری رابطهی منفی و معناداری با گرایش به مواد مخدر دانشجویان دارند، در حالی که شیوه فرزندپروری اقتدارمنطقی رابطهی منفی و معناداری با گرایش دانشجویان به مواد مخدر دارد. واژه هاي كليدي: گرایش به مواد مخدر ، شیوه های فرزندپروری . فصل اوّل: کلّیات پژوهش 280479565214500028047953032125002804795413829500 1-1 مقدمه تاثیر خانواده آنچنان بر رشد بارز است که پژوهشگران با وجود اختلاف نظر در زمینههای مختلف ، در زمینه اهمیت سبکهای فرزند پروری و تاثیر آن بر رشد نظر مشترک دارند. هسته مهمی از فرایندها و تعاملات ناشی از محیط خانواده، به باورها و ادراکات کودک از باورها و رفتارهای والدین با آنهاست، برمیگردد . با بررسی نحوه ادراک فرزندان از سبکهای فرزند پروری میتوان به شیوههای موثر در بروز رفتارهای اعتیادگونه پی برد. والدینی که در محبت به فرزندان خود افراط می کنند، تلاش میکنند تا همه نیازهای نوجوانانشان را بدون توجه به سن و انتظاراتشان پاسخ دهند وبرای آنها محدودیتی قایل نمیشوند و هیچ تلاشی برای شکل دهی اعمال و رفتار آنها انجام نمیدهند. برخی از آنها نرم خو و برخی بی تفاوتاند . و روش آنها پرهیز از مسئولیت با صدور اجازه برای انجام هر کاری به کودک و نوجوان میباشد . این کودکان در آیندهای نزدیک به نوجوانانی بی بندوبار ، لا ابالی، سهل انگار، خودخواه و بی هدف تبدیل میشوند که احساس مسئولیت نمیکنند و قادر به زندگی اجتماعی نیستند و اغلب در زندگی با شکست مواجه می شوند و در صورت مواجهه با سختیهای بهنجار دوره نوجوانی به صورت فردی ضعیف که فاقد مهارتهای لازم برای مقابله با مسائل خود میباشد، عمل میکنند . یکی از این دغدغهها این پژوهش نیز بدنبال رابطه فرزند پروری با گرایش به مواد مخدر میباشد که با توجه به اهمیت دوران نوجوانی و همچنین تاثیرات نحوه تربیت والدین و چگونگی گرایش نوجوانان به مواد مخدر ، تحقیق حاضر به بررسی رابطه فرزندپروری با گرایش به مصرف مواد مخدر در بین داشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس پرداخته است. 1-2 بیان مساله از جمله خطرات و تهدیدهای سلامت اجتماعی و روانی بشر امروز مسئله اعتیاد به موادمخدر در بین جوانان و نوجوانان است؛ مسئلهای که پیامدهای منفی بسیاری دارد. با نیم نگاهی به پیامدها و عوارض اعتیاد به مواد مخدر نشان داده میشود كه پیامدهای اعتیاد جامعه، فرد و خانواده را از نظر اقتصادی، اجتماعی، روانی و جسمی در برمیگیرد. از مهمترین عوارض جسمی اعتیاد به مواد مخدر میتوان به ناراحتیهای عصبی، بیاشتهایی، اضطراب، ریزش مكرّر آب از بینی و چشم، ناراحتی عضلانی و فشار شدید در ستون فقرات، لاغر شدن و مانند آن اشاره كرد. عوارض روانی و شخصیتی ناشی از اعتیاد به مواد مخدر میتوان به این موارد اشاره کرد: ضعف اراده، بی توجهی به مسئولیتهای فردی، ضعف شخصیت، ضعف عاطفه، عصبی بودن، به هم خوردن تعادل روانی، شخصیت نامتعادل و متزلزل، و ضعف اعتماد به نفس است(ستوده، 1380). اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر به مثابه یک مساله اجتماعی پدیدهای است که همراه با آن توانایی جامعه در سازمانیابی و حفظ نظم موجود از بین میرود، عملکرد بهنجار حیات اجتماعی مختل میگردد و باعث دگرگونیهای ساختار نظام اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک اجتماع میشود. استفاده از مواد مخدر توسط زنان و بخصوص دختران آنها را با داغ اجتماعی مواجه می سازد که خود زمینه را در جهت کج روی های بعدی فراهم می کند. زنان بعلت داشتن وظایف مادری و گاها سرپرستی خانوار اگر به اعتیاد نیز مبتلا شوند موجب بروز درگیری های خانوادگی و اجتماعی برای خودشان می شود اعتماد خانواده نسبت به آنها از بین برود و این زمینه فرار آنها را از خانواده را فراهم می آورد در نتیجه زمانی که زنان حمایت مالی و عاطفی خانواده خود را از دست بدهند به ناچار برای تامین مخارج زندگی و اعتیادشان به روسپی گری و یا دزدی روی خواهند اورد(آشتیانی، 1385). مطابق با نظریههای مختلف روانشناسی گرایشها و تمایلات افراد، ممکن است از ناحیههای مختلف ارتباطات او ناشی شود؛ به طوری که خود نقشی اساسی در شکل گیری و بازسازی ارتباطات دارد و ارتباطات نیز نقش محوری در شکل گیری و حتی بازسازی خود دارند. بسیاری از روانشناسان علل رفتارهای انحرافی را بر حسب سبکهای تربیتی خانواده توجیه میكنند و بر این باورند كه برخی از سبکهای تربیتی، بیشتر از گونههای دیگر، بر گرایش به رفتارهای انحرافی تأثیر دارند. با دانستن عواملی كه فرد را در معرض خطر اعتیاد قرار می دهند، می توان افراد در معرض خطر را شناسایی كرد و برای پیشگیری از ابتلای آنان به اعتیاد، برنامه ریزی های دقیق و مؤثر انجام داد.(زنجانی،1386). با وجود اینکه خانواده مامن و ماوای هر کودک و نوجوان است اما خود در بروز بسیاری از مشکلات رفتاری منجمله اعتیاد نقش بسزایی بازی می کند، اعتیاد، خود نتیجه تداخل پیچیده ای از عوامل روان شناختی، اجتماعی، فرهنگی، زیست شناختی و احتمالا تکوینی است، که خانواده تمامی آثار فوق را در یک جا اعمال می نماید و بنابراین از اهمیت ویژه ای برخوردار است. الگوهای نامتعادل خانوادگیف تاثیر زیادی بر رشد جرایم و انحرافات نوجوانان و جوانان که بخش عمده ای از آن را اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر تشکیل می دهد، دارد(همان منبع). شکی نیست که سلامت خانواده و به کار گیری روش ها و مهارتهای موثر فرزندپروری در بزرگ کردن سالم فرزندان نقشی اساسی دارد. درست است که عوامل ژنتیک، ذاتی و محیطی در شکل گیری ویژگیها و تکامل کودک نقش دارند اما فرایند های خانوادگی نیز حائز اهمیتی کلیدی در این راستا هستند. پژوهش ها نشان داده است که فرزند پروری موثر یک عامل محافظ قدرتمند است . خانواده ها می توانند با تامین نیازهای اساسی ، ایجاد فضای امن خانوادگی، راهنمایی، قانون گزاری مناسب ونظارت بر زندگی فرزندانشان آنان را از بسیاری رفتارهای مشکل ساز و پر خطر از جمله مصرف مواد و بزهکاری دور نگه دارند. خانواده به چند دليل مهمترين محيط براي پيشگيري از سوءمصرف مواد است. نخست آنكه والدين موثرترين افراد زندگي بچه ها هستند و از ابتداي زندگي او به فرد دسترسي دارند. دوم اينكه والدين مهمترين الگوي رفتاري فرزندان هستند و سوم اينكه بهترين زمان براي پيشگيري اوليه از مصرف مواد سالهاي زندگي فرد در خانواده يعني كودكي و نوجواني است(ممتازي، 1384). تحقيقات نشان داده است كه اگر پيشگيري از طريق خانواده باعث به تعويق افتادن اولین مصرف سیگار یا هر ماده ديگري باشد يا به عبارت ديگر خانواده ها فرزندانشان را بدون تجربه مواد به 18 سالگي برسانند، شانس ايجاد مشكلات جدي سوء مصرف مواد و اعتياد در سالهاي بعدي زندگي كاهش مي يابد(همان منبع) بر این اساس این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که آیا بین سبک فرزند پروری خانواده ها وگرایش به مواد مخدر رابطه وجود دارد؟ 3-1 اهمیت و ضرورت تحقیق پیامدهای اعتیاد جامعه، فرد و خانواده را از نظر اقتصادی، اجتماعی، روانی و جسمی مورد تهدید قرار می دهد، به طوری که عوارض روانی و شخصیتی ناشی از اعتیاد به مواد مخدر، از جمله ضعف اراده، بی توجهی به مسئولیت های فردی، ضعف شخصیت، ضعف عاطفه، عصبی بودن، به هم خوردن تعادل روانی، شخصیت نامتعادل و متزلزل، و ضعف اعتماد به نفس و... را به دنبال خواهد داشت. همچنین در زمینه اجتماعی می توان به عوارضی مانند بی توجهی به مقرّرات جامعه، ضعف نیروی كار جامعه، بی نظمی و بی اعتمادی در جامعه، ضعف بنیاد خانواده، افزایش انحرافاتی مانند دزدی، فحشا و تكدی گری اشاره كرد (ستوده،1380). مصرف مواد مخدر و دیگر مواد رونگردان در قرن حاضر از مهم ترین و دردناک ترین معضلات جامعه بشری محسوب می شود به طوریکه امروزه و در آغاز هزاره سوم در کنار بحران های چون تخریب محیط زیست ، رشد بی رویه جمعیت ، فروش انسان و مشروبات الکلی ، چهارمین بحران مواد مخدر و H.I.V ایدز است مواد مخدر به آن دسته از موادی گفته می شود که از طریق کشیدن و بلعیدن ، تنفس ، تزریق ، بالا کشیدن از راه بینی و جذب کردن وارد بدن می گردد ، با سرعت های گوناگون وارد گردش خون شده و در نهایت با ورود به مغز فرد در نحوه احساس ، تفکر ، دریافت و رفتار او تحت تاثیر قار می دهد . براساس آمار منتشر شده 185 میلیون نفر در جهان مصرف کننده مواد مخدر و در کنار آن 10 میلیون قاچاقچی مواد مخدر به کالا تولید ، توزیع و تبدیل آن مشغولند . این فرآیند موجب چرخش اقتصادی بیش از 1500 میلیارد دلار در سال شده است از سوی دیگر عوامل این پدیده شوم سیستمی و گسترده عمل می کند یعنی هم تولید کننده و هم توزیع کننده و تبدیل کننده این مواد است و به خاطر تداوم سیستم اصلی ترین مخاطبان مواد مخدر جوانان است. از سوی دیگر استفاده از مواد مخدر در میان دانشجویان پیامدهای و عواقب جدی در بر دارد که برخی از این پیامدها عبارتند از: مطرود گردیدن، ایجاد نسل معتاد، کاهش ارتباط با افراد عادی و افزایش ارتباط با موادی ها.گستره پیامدهای منفی اعتیاد به موادمخدر در جامعه باعث می شود که پرداختن به این موضوع و شناسایی عوامل مرتبط با آن از اهیمت ویژه ای برخوردار باشد. 1-4 اهداف تحقیق 1-4-1 هدف کلی بررسی رابطه بین شیوههای فرزند پروری با گرایش به مواد مخدر دانشجویان دانشگاه آزاد شهر بندرعباس میباشد. 1-4-2 اهداف اختصاصی - بررسی رابطه بین شیوه فرزندپروری آزادگذاری والدین با گرایش به مواد مخدر دانشجویان شهر بندرعباس. - بررسی رابطه بین شیوه فرزندپروری استبدادی والدین با گرایش به مواد مخدر دانشجویان شهر بندرعباس. - بررسی رابطه بین شیوه فرزندپروری اقتدار منطقی والدین با گرایش به مواد مخدر دانشجویان شهر بندرعباس. - بررسی پیشبینی کنندگی گرایش به موادمخدر در بین دانشجویان از طریق شیوههای فرزندپروری خانواده. 1-5 فرضيه‏هاي تحقیق: بین شیوه فرزندپروری آزادگذاری والدین با گرایش به مواد مخدر دانشجویان شهر بندرعباس، رابطه معناداری وجود دارد. بین شیوه فرزندپروری استبدادی والدین با گرایش به مواد مخدر دانشجویان شهر بندرعباس، رابطه معناداری وجود دارد. بین شیوه فرزندپروری اقتدار منطقی با گرایش به مواد مخدر دانشجویان شهر بندرعباس رابطه معناداری وجود دارد. شیوههای فرزندپروری والدین، گرایش به مواد مخدر دانشجویان را بصورت معناداری پیش بینی میکند. 1-6 تعريف مفهومی وعملیاتی متغيرها 1-6-1 شیوه فرزند پروری الف) تعریف نظری: شیوه های فرزند پروري به عنوان مجموعه اي از نگرشها نسبت به کودک در نظر گرفته مي‌شود که منجر به ايجاد جو هيجاني مي‌شود که رفتار هاي والدين در آن جو بروز مي نمايد. اين رفتارها در‌‌بر‌گيرنده هم رفتارهاي مشخص که از طريق آن رفتارها، والدين به وظايف والديني شان عمل ميکنند و هم رفتارهاي غير مرتبط با هدف والديني مانند ژستها، تغيير در تن صدا يا بيان هيجان‌هاي غير ارادي مي‌باشد (مزیدی و البرزی،1388). فرزندپروري فعاليتي پيچيده و در برگيرنده رفتارهاي خاصي است که يا به طور مجزا يا با هم رفتارهاي کودک را تحت تاثير قرار مي‌دهد (حیدری، دهقانی و خداپناهی،1388). ب) تعریف عملیاتی: در این پژوهش، منظور از شیوه فرزند پروری نمرهایست که آزمودنیها در پرسشنامه سبک های فرزندپروری بامریند بدست میآورند. 1-6-2 گرایش به مصرف مواد مخدر الف) تعریف نظری: وابستگی به مواد عبارت است از نشانگانی که با الگوی رفتاری استفاده از یک ماده یا مجموعه ای از مواد روان گردان ظاهر می شود به بیان دیگر تابلوی ضروری وابستگی به مواد شامل مجموعه ای از علایم شناختی، رفتاری و روان شناختی است که فرد علیرغم بروز مشکلات عدیده مربوط به مواد، مصرف مواد را ادامه می دهد. به عبارت دیگر، وابستگی به مواد مجموعه ای از پدیده های رفتاری، شناختی و روان شناختی را شامل می شود که در پی مصرف مکرر مواد روان گردان بوجود می آید. مشخصه های اساسی آن میل شدید به مصرف ماده، مشکلاتی در زمینه کنترل مصرف، یا فشاری در ادامه مصرف ماده علیرغم پیامد های مضر آن، بیش بهادادن به مصرف مواد در مقایسه با فعالیت های و مسئولیت های فردی،افزایش تحمل و بروز حالات محرومیت جسمی، است(کاپلان و سادوک، 2000). ب)تعریف عملیاتی: در این پژوهش منطور از گرایش به مواد نمره ایست که آزمودنی ها در پرسشنامه گرایش به مواد مخدر بدست میآورند(قربانی، 1380). فصل دوم: موضعگیری نظری و مواضع پژوهشی 2778125358076500 2-1 مقدمه سوء مصرف مواد مخدر یکی از معضلات بهداشتی، درمانی و اجتماعی جهان امروز بوده و به جرات می توان ادعا کرد که تمامی جوامع کم و بیش با آن درگیری دارند. ایران نیز به دلیل همسایگی با افغانستان که بزرگترین تولید کننده تریاک جهان است و به دیگر دلایل تاریخی و اجتماعی، یکی از قربانیان سوء مصرف مواد مخدر جهان به شمار می رود.حال آنکه طی بیست سال گذشته قربانیان زیادی برای مبارزه با این مشکل بزرگ داده و بخش عظیمی از سرمایه های ملی را صرف پیشگیری و غلبه بر این معضل نموده است.در حال حاضر اطلاعاتی در دست است که نشان می دهد مصرف مواد در میان نوجوانان و جوانان افزایش چمشگیری یافته است. سوء مصرف مواد مخدر در بسیاری از افراد از سنین دبیرستان آغاز می شود، بنابراین یکی از مهم ترین راههای کاهش مصرف مواد مخدر در بزرگسالی کنترل در نوجوانی و جوانی است(احمدی، 1389). 2-2 تاریخچه مصرف مواد مخدر 2-2-1 نگاهی گذار به تاریخچه اعتیاد در جهان استعمال مواد مخدر بسته به نوع فرهنگ در هر جامعه متفاوت است. نقش گیاه خشخاش بر روی لوحه های گلی و کتیبه های سنگی بیانگر آگاهی اقوام گذشته از این گیاه و خواص آن می باشد. حداقل حدود هفت هزار سال پیش انسان شیره تریاک، تریاک و دانه های خشخاش به انحناء مختلف به عنوان داروهای ضد درد و شفابخش امراض استفاده می کرده اند(میرعلی، 1384). سومریان کهن ترین اقوامی هستند که از تریاک استفاده می کردند و از آن بنام گیاه شادی بخش نام می بردند. مجارستان اولین کشور اروپایی است که گیاه خشخاش را هزار و دویست سال پیش از میلاد مسیح می شناختند و از شیره آن استفاده می کردند(برفی،1384). انگلیس اولین کشور استعمارگر بود که با استفاده از مواد مخدر بر کشورهای جهان سوم تسلط پیدا کرد و بوسیله کمپانی هند شرقی باعث رواج این ماده افیونی در کشورهای چین و هندوستان شد بطوری که جنگ تریاک در چین به وقوع پیوست و باعث اعتیاد 40 میلیون چینی شد. در سال 1860 مافیا که پشتیبان توده ها بود منحرف می شود و به تشکیلات ضد بشری تبدیل می گردد. موسولینی این سازمان را در ایتالیا از بین برد اما مافیا وارد آمریکا شد. جامعه ملل در برابر این هجوم مافیایی مواد مخدر عکس العمل نشان داد و طی قرارداد 23 ژانویه 1912 در لاهه به امضای جمعی از کشورها رسید اقدام به محدود کردن کشت و تجارت تریاک نمود و جمع زیادی از کشورها به جمع مبارزه کنندگان مواد مخدر پیوستند(همان منبع). پس از جنگ جهانی دوم، تایلند، لائوس و برمه مرکز فعالیت مافیا گردید و مناطق مذکور را "مثلث طلایی " نامیدند. در سال 1949 که اتقلاب سوسیالیستی چین به پیروزی رسید در حدود 50 میلیون نفر در چین معتاد به مواد مخدر بودند، مائو رهبر انقلاب چین، مبارزه سخت و جدی علیه گروه های سازمان یافته قاچاق چیان مواد مخدر را آغاز و ضربه های هولناک بر معتادین و قاچاق چیان و سودگران وارد آورد(دانش، 1379، ص47). در خاور میانه نیز به علت جنگ داخلی در افغانستان در حدود دو میلیون نفر مهاجر افغانی در پاکستان بسر می برند که بین افغانستان و پاکستان در رفت و آمد می باشند مواد مخدر را از افغانستان به پاکستان حمل می کنند و این دو کشور " هلال طلائی" نامیده می شود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 سازمان مافیا و سایر قاچاق چیان با استفاده از بی نظمی، اختلافات قومی و مذهبی در بعضی از کشورهای مستقل مشترک المنافع، مسیر جدیدی را از شمال افغانستان برای عبور از کشورهای مذکور برای حمل مواد مخدر به اروپا گشودند بطوری که تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، ارمنستان، اوکراین و آذربایجان مشیر ترانزیت مواد مخدر به اروپا شده است(همان منبع، ص50). در دوران تشنجات جهانی ایتالیا، انگلیس، فرانسه و آلمان مرکز فعالیت مافیا شد. اسپانیا به دلیل داشتن سواحل طولانی در مدیترانه و اقیانوس اطلس یکی از پایگاه های قاچاق چیان مواد مخدر در اروپا به شمار می رود. در قاره آفریقا نیز سازمان مافیا با استفاده از جنگ های داخلی، فقر، هرج و مرج در کشورهای آفریقایی، سعی در گسترش کشت خشخاش در قاره مذکور از جمله اوگاندا، زامبیا، نیجریه، کنگو و آفریقای جنوبی را دارد. در قاره آمریکا مصرف آمفتامین در بین معتادان رو به ازدیاد است. در ایالات متحده آمریکا که سازمان مافیا فعالیت گسترده دارد مصرف انواع مواد مخدر حتی در بین دانش آموزان متداول است. کوکائین از کلمبیا و ونزئلا، هروئین از شرق آسیا و مکزیک وارد آمریکا می شود. کوکائین بیشترین نوع مواد مخدر مصرفی در آمریکا می باشد(همان منبع،ص70). 2-2-2 تاریخچه مواد مخدر در ایران در ایران باستان در کتاب اوستا از گیاه کانالیز(شاهدانه) که بعنوان یک ماده بی حس کننده مرسوم بوده نام برده شده است. در قرن های 5 و 6 نیز بنا به اظهارنظر برخی از مورخین، فرقه اسماعیلیه از این ماده مخدر به منظور تخدیر پیروان خود استفاده می کردند. در ایران گیاه کوکنار و شیره آن یعنی تریاک در ابتدای دوران اسلامی شناخته شده بود و بر اساس منظر علی اکبر دهخدا، ابوعلی سینا و رازی اولین کسانی بودند که خواص تریاق یا تریاک را ذکر کردند. در دوران باستان از بنگ نیز نام برده شده است(میرعلی،1384،ص24). در عصر صفوی مواد مخدر به صورت گسترده ای در ایران رواج داشت بطوری که در شهر، محل هایی به نام کوکنارخانه ایجاد شد و اکثر مقامات و شاهزادگان دربار از مواد مخدر استعمال می کردند حکومت نیز بدون در نظر گرفتن مضرات تریاک به خاطر درآمدزایی بیشتر مردم را وادار به مصرف مواد مخدر می کردند(شاکرمی،1386،ص49). در دوران قاجاریه مصرف مواد مخدر به صورت امروزی در دوره ناصرالدین شاه با فعالیت استعمارگران انگلیس شکل گرفت و در واقع مواد مخدر شکل سیاسی به خود گرفت. کشت خشخاش توسط امیرکبیر در این دوره انجام و صادرات این محصول به خارج از کشور از جمله هند شروع شد با وجود ممانعت دولت با ورود تریاک، امیرکبیر توسط شیل وزیر مختار انگلیس در ایران توانست نظر دولت هند را نسبت به این موضوع تغییر دهد و وی وادار به وارد کردن تریاک از ایران کند. ورود کارگران هندی به ایران نیز به علت کشیده شدن خطوط ارتباطی بین هند و انگلیس که از ایران می گذشت باعث گسترش مصرف تریاک در ایران شد.(میرعلی ، 1384،ص47). در دوره پهلوی در سال 1350 هروهین به ایران وارد شد و گسترش یاقت در این زمان به علت جنگ جهانی دوم و ورود سربازان انگلیسی به ایران انواع مواد مخدر به ایران وارد شد. وقوع جنگ و فشارهای اقتصادی بر حکومت باعث شد دسترسی به تریاک برای معتادین آزاد شود اما در سال 1334 مجددا قانون منع کشت خشخاش به تصویب رسید و تریاک که از انحصارات وزارت دارایی بود، زیر نظر وزارت بهداری قرار گرفت(دانش،1379،ص20). مبارزه با مواد مخدر در بعد از انقلاب اسلامی با تشکیل ستاد هماهنگی مبارزه با مواد مخدر شروع و در تاریخ 19/3/1359 لایحه قانونی تشدید مجازات مرتکبین جرائم مواد مخدر و اقدامات تامینی و درمانی به منظور مداوا و اشتغال بکار معتادین به تصویب رسید و کلیه قوانین قبلی ملغی الاثر شد(شاکرمی،1386،ص60). 2-3 تعریف مواد مخدرو تقسیم آن مواد مخدر، موادی هستند که مصرف آنها در انسان در حالت لذت و خوش کاذبی به وجود می آورد و وابستگی جسمی روانی ایجاد می کند وبروز همین حالات وکیف ولذت پس از اولین مصرف که در بعضی مواد فقط به علت کنجکاوی مبادرت به آن می گردد باعث تداوم مصرف واعتیاد می شود.مواد مخدر درحال حاضر از تنوع زیادی برخوردار است به همین دلیل تقسیمات متعددی در مورد انواع آن از نظر منشا شیمیایی یا طبیعت و آثار مصرف و... وجود دارد(مدنی، 1381) 2-3-1 تقسیمات مواد مخدر مواد مخدر دارای انواع و مشتقات متعددی است که تعداد شناخته شده آن حدود 105 نوع است. مواد مخدر را بطرق گوناگون تقسیم بندی کرده اند. برخی از مواد فقط وابستگی روانی ایجاد می کنند مثل حشیش، ولی تعدادی از آنها هم وابستگی جسمی ایجاد می کند، هم وابستگی روانی، مثل تریاک و هروهین(آشتیانی،1385). 2-3-1-1 طبقه بندی مواد مخدر 1. ترياک : ترياک که در فارسي به صورت ترياق آمده است ماده اي است به رنگ قهوه اي شيره ، که از شيره گياهي به نام کوکنار که در عربي به آن خشخاش مي گويند به دست مي آيد. ترياک از قديمي ترين داروهايي است که بشر شناخته است و داراي اثر تخديري است يعني يک حالت آرامبخش توام با سستي و رخوت و بالاخره خواب ايجاد مي نمايد(قنبری،11379)   2. هروئين : هروئين با عمل تقطير از مرفين استخراج مي شود و پودر سفيد رنگي است که در سال 1874 توسط يک دانشمند انگليسي بنام رایت در بيمارستان سنت مري کشف شد . دانشمندان فوق اين ماده را تترا استيل مرفين خواند و کارخانه باير آلمان دست به تهيه تجارتي که زد و به آن نام هروئين گذاشت . اين مواد ( هروئين ) نيز تخدير کننده است و اعتياد آور ترين ماده مخدر است و ايجاد خواب آلودگي ، کاهش بازتاب هاي بدن ، پايين آمدن ضربان قلب ، کاهش ميزان تنفس ، تقليل اشتها مي گردد(همان منبع).   3. مرفين : مرفين پودري است کريستالي به رنگ قهوه اي روشن . از ترياک استخراج مي شود و يا مستقيما از ساقه خشخاش به دست مي آيد . اگر مرفين به طريق مستقيم از ساقه خشخاش به دست آيد باعث مي شود که ترياک توليد نشود . درگذشته مرفين براي تسکين دردهاي حاد و موقت ناشي از عمل جراحي ، شکسته بندي ، سوختگي ، به کار مي رفت . خواص مسموم کنندگي مرفين بسيار قوي است به قدري که مصرف 200 ميلي گرم آن معادل مصرف 2 تا 3 گرم ترياک است و گاهي نيز منجر به مرگ مي شود (همان منبع). 2-4 اعتیاد اعتياد يكي از معضلات اساسي جامعة ماست و مهار و تهديد آن نيازمند توجه به وجوه گوناگون آن است. غير از اينكه در سطح كلان از اين معضل، جامعه زيان‌هاي انساني و مادي بسيار مي بيند، به طوري كه بخشي از نيروي فعال و يا در معرض خطر فعاليت با مصرف مواد مخدر، اسير آن مي‌شوند و برخي براي مقابله با آن (جلوگيري از توزيع و شيوع مواد و مبارزه با قاچاقچيان و بازپروري معتادان) زمان و هزينه بسياري صرف مي‌كنند و در نتيجه بخشي از سرماية ملي اين گونه هدر مي‌رود، در سطح خرد نيز، هم فرد معتاد و هم اعضاي خانوادة وي با مشكلات بسياري مواجه مي‌شوند، علاوه بر اين كه اعتياد، معتادان را به انحراف و ناهنجاري‌هاي ديگر نيز سوق مي‌دهد. اعتیاد یک بیماری روانی، اجتماعی و اقتصادی است که از مصرف غیرطبیعی و غیرمجاز برخی مواد مانند الکل، تریاک، حشیش و... ناشی می‌شود و باعث وابستگی روانی یا فیزیولوژیک فرد مبتلا (معتاد) به این مواد می‌شود و در عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی وی تأثیرات نامطلوب بر جای می‌گذارد. بررسی پدیده اعتیاد در قالب علوم پزشکی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی صورت می‌گیرد. از سال ۱۹۶۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی استفاده از عبارت وابستگی دارویی یا وابستگی به دارو را به جای اصطلاح اعتیاد توصیه نموده‌است، اما استفاده از اصطلاح اعتیاد هنوز رایج است(زنجانی،1386). طبق تعریف اعتیاد پاسخ فیزیولوژیک بدن است به مصرف مکرر مواد اعتیادآور. این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد می‌گردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن می‌شود. در این حالت فرد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا می‌کند و مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد(همان منبع). جامعه شناسان معتقدند : « نیاز هرجامعه به مواد مخدر نشانه انحطاط و سقوط آن جامعه است و به عقیده سیاستمداران جهان ، برای تسخیر مملکتی و تضعیف و تصاحب ملتی ، هیچ عاملی بهتر از تریاک نیست . آنها معتقدندبرای مقلوب ساختن ملتها یک کیلو تریاک و یک حلقه وافور از چندین تانک و هزاران توپ مؤثرتر است(شاکرمی،1386). 2-4-1 علل گرایش به اعتیاد علل گرایش به اعتیاد را می توان در سه قلمرو فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح كرد: ۱) علل فردی بسیاری از روان شناسان علل رفتارهای انحرافی را بر حسب نقص شخصیت و هویت فرد كجرو توجیه می كنند و بر این باورند كه برخی از گونههای شخصیت و هویت، بیشتر از گونه های دیگر، گرایش به تبهكاری و ارتكاب جرم دارند. علل فردی گرایش به اعتیاد بیشتر بر مبنای نظری دیدگاه های روان شناختی متكی می باشند. با دانستن عواملی كه فرد را در معرض خطر اعتیاد قرار می دهند، می توان افراد در معرض خطر را شناسایی كرد و برای پیشگیری از ابتلای آنان به اعتیاد، برنامه ریزی های دقیق و مؤثر انجام داد. الف): مشكلات روانی: گروهی از افراد كه بعضاً مشکلات هویتی هستند، قدرت مقابله با مشكلات و ناكامی ها را ندارند و اعتیاد را راه نجات خود تلقّی می كنند; برای رهایی از ناراحتی ها، فشارهای روانی، بی اعتمادی به خویشتن و رفع هیجانات درونی در جستوجوی پناهگاهی امن، به مواد مخدّر و یا مصرف داروهای روان گردان پناه می برند. این افراد فكر می كنند كه با مصرف مواد از گرفتاریهای زندگی رهایی مییابند و دنیا را به نحو دیگری مشاهده می كنند; زیرا حالت تخدیری دارو و مواد مخدّر سبب می شود كه تا مدتی فرد معتاد نسبت به مسائل، مشكلات و واقعیت های زندگی بی تفاوت باشد. همین فرار از زیر بار مشكلات فردی، عامل عمده برای كشش افراد به طرف مواد مخدّر است(فرجاد، 1375). یك دسته از افرادی كه بیشتر در معرض اعتیاد به مواد مخدّر قرار می گیرند افراد افسرده هستند. به عقیده برژه افسردگان بیشترین و مهم ترین بخش معتادان را تشكیل می دهند. افراد افسرده ضعف روانی دارند و به نوعی احساس خلأ شخصیتی و پراکندگی هویت می كنند. آن ها به تصور خودشان، توان لذت بردن از دنیا را ندارند، همواره احساس ناتوانی و خستگی می كنند و خود را تهی از هرگونه توان و احساس مطلوب می دانند. به عقیده سیدنی كوهن، چنین افرادی ممكن است با مصرف مواد در جستوجوی جادویی برآیند كه به دردهایشان پایان بخشد و خلأهایی را كه در خودشان احساس می كنند رفع و نقص شخصیتشان را برطرف كنند(موسوی نژاد،1381). ب): مشکلات هویتی عده ای با شركت در مجالس دوستانه زمانی كه می بینند دیگران از مواد مخدّر استفاده می كنند حس كنجكاوی در آن ها تحریك شده، به مصرف مواد گرایش پیدا می كنند. این امر منجر به مهیا شدن زمینه اعتیاد در فرد می شود; زیرا ممكن است با اولین مرتبه استفاده در فرد احساس مثبتی ایجاد گردد و باعث تكرار این عمل شود. البته آن ها غافل از این هستند كه این نوع لذت ها زودگذر و خانمانسوز می باشند.دسته ای از افراد نیز برای كنجكاوی و ارزیابی خودشان با تصور اینكه با یكبار مصرف معتاد نمی شوند، و گاهی حتی برای اینكه قدرت خودشان را به دیگران ابراز دارند به مصرف مواد مخدّر تن می دهند. احتمال معتاد شدن این افراد نیز بسیار است.اراده عامل حركت فرد می باشد. پس باید با منطق و شرع همسان باشد و با استفاده از تربیت و آموزش صحیح تقویت شود. فردی كه با مشاهده یك عمل خلاف شرع و موازین اجتماعی با قاطعیت تمام در مقابل آن ایستادگی می نماید، از خود تزلزلی نشان نمی دهد و هدف خود را در زندگی به طور قطعی انتخاب می كند دارای اراده ای قوی می باشد. اما اگر فرد دچار اراده ضعیف بوده و برنامه خاصی برای زندگی خود نداشته باشد، اولا، دچار نوعی سردرگمی و خستگی روحی می شود و ثانیاً، ممكن است در مقابل هر انحرافی پاسخ مثبت دهد. در این صورت، نه تنها شخص نمی تواند مانع انحراف دیگران شود، بلكه خود نیز دچار انحراف می گردد. این مسئله دراعتیاد فرد اهمیت بسزایی دارد. دسته ای افراد که دچار ظبط هویت هستند به احتمال بیشتری اینگونه به اعتیاد گرایش پیدا می کنند(برک، ترجمه سید محمدی،1391). ج ): رهایی از زندگی عادی: تقریباً انجام هر كاری بدون توجه به باورهای ذهنی و نیروهای درونی شخص انجام دهنده غیرممكن است. زمانی كه یك تبدّل به مفهوم دقیق كلمه در خاستگاه فلسفی ذهنی صورت می گیرد، باور روانی و انگیزه ای، كه از آن گرایش به مواد مخدّر تعبیر می كنیم، ایجاد می شود. فرد دایم مشكلات و موقعیت خود را ارزیابی و داوری می كند. این داوری نوعاً شخصی بوده و بر اساس دانش و فرهنگ تربیتی و فكری شخص داوری كننده صورت می پذیرد. حقیقت آن است كه اعتیاد، همچنان كه از نامش پیداست، اگرچه خود، صورت عادت دارد، اما برای شكستن یك عادت دیگر انجام می گیرد.یكی از بارزترین علل گرایش به مصرف مواد مخدّر در جوامع صنعتی پیشرفته شكستن عادت ناشی از حیات عادی فردی است كه در بستر زمان، صورت تكرار ملال آور به خود می گیرد.بر اساس آماری كه به دست آمده، قریب هشتصد هزار نفر از معتادان (از جمع دو میلیون نفر)، معتادان تفنّنی هستند كه متأسفانه آمار سرآمدان علم و دانش در این طبقه زیاد می باشد(قنبری،1379).  د): شخصیت متزلزل: آلپورت در تعریف خود از شخصیت می گوید: «شخصیت سازمانی است پویا از نظام های روانی ـ جسمانی در درون فرد كه سبب سازگاری های بی همتا و بی نظیر او با محیط می شود »(کلب و گولد، 1998).بین شخصیت و اعتیاد رابطه ای متقابل وجود دارد، به نحوی كه فرد به علت وضع خاص شخصیتی و نیازها، شكست ها، ناتوانی در برخورد با مسائل و ناكامی در زندگی، عدم ثبات عاطفی و ملایمات دیگر، به اعتیاد روی می آورد. از سوی دیگر، اعتیاد به نوبه خود منجر به از بین رفتن تعادل روانی و هیجانی شخص می شود. بدین سان، بین اعتیاد و شخصیت فرد دور باطلی ایجاد می شود كه مبارزه با آن مستلزم تغییر شرایط بیرونی و درونی، یعنی ایجاد اراده و روحیه ای قوی و آسیب ناپذیر است. شناخت شخصیت و ویژگی های رفتاری معتادان به منظور مبارزه با اعتیاد و نیز پیشگیری و درمان آن، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.برخی از اختلالات مربوط به شخصیت كه منجر به شكل گیری و ایجاد زمینه انحرافات اجتماعی و گرایش فرد به اعتیاد می شود عبارتند از: شخصیت «پارانویایی» و «شخصیت ضد اجتماعی».ویژگی های خاص شخصیت «پارانویایی» این است كه این افراد اعمال دیگران را تحقیرآمیز یا تهدیدآمیز تفسیر می كنند; به دیگران اعتماد ندارند و روابط اجتماعی آن ها در اثر همین بی اعتمادی مختل شده است. این افراد خود بزرگ بین هستند و به دیگران ظلم و ستم می كنند.ضعف «شخصیت ضداجتماعی» نوعی به هم ریختگی ارتباط میان انسان و جامعه است. این افراد نسبت به هنجارها و مقرّرات اجتماعی بی اعتنا و بی تفاوت هستند و سعی می كنند به هر نحو كه شده به هوا و هوس خود پاسخ دهند. این افراد ارزش های اخلاقی را پایمال می كنند و به علت جستوجوی لذت و نیز ضعف اراده به آسانی گرفتار مواد مخدّر و الكل می شوند. از نشانه ها و ویژگی های شخصیت ضد اجتماعی می توان به خودمحوری، فقدان احساس گناه و فریبندگی سطحی و ظاهری اشاره كرد(ستوده،1380). 2-علل اجتماعی از آن رو كه انسان طبعاً موجودی اجتماعی می باشد و برای زندگی كردن نیاز به حضور در اجتماع دارد، با یكسری علل اجتماعی روبه رو می گردد كه برخی از آن ها در گرایش فرد به اعتیاد مؤثرند.برخی از علل اجتماعی كه در گرایش به سوی اعتیاد زمینه ساز و مؤثر می باشند عبارتند از: ▪ دسترسی آسان به مواد مخدر در دسترس بودن مواد مخدر علتی می باشد كه به همراه علل دیگر زمینه گرایش فرد را به اعتیاد ایجاد می نماید، به گونه ای كه اگر در فرد زمینه كجروی وجود داشته باشد و مواد مخدّر به آسانی در دسترس او قرار گیرد، از مصرف و توزیع آن دریغ نمی نماید.دسترسی به مواد مخدر به عوامل گوناگونی بستگی دارد; از جمله: وضعیت جغرافیایی كشور، استان و محله جغرافیایی، نقش قوانین، نحوه اجرا و قاطعیت قوانین، و برنامه ریزی های مسئولان برای مهار مواد مخدّر(همان منبع). ▪ بیكاری و اعتیاد عامل بیكاری به طور غیرمستقیم به گرایش فرد به سوی اعتیاد می انجامد. بیكاری از سویی، به فقر شخص و از سوی دیگر، سبب ایجاد بیماری های روانی، افسردگی، ضعف اعتماد بنفس، و از بین رفتن امیدواری می شود كه در نهایت، به اعتیاد شخص منجر می گردد. فرد به دلیل بیكاری و نداشتن درآمد آبرومند به خرید و فروش مواد مخدر روی می آورد و برای خود شغلی كاذب ایجاد می نماید. یكی از نتایج اشتغال، فقدان فرصت برای ارتكاب جرم است. بیكاری منجر به افزایش اوقات فراغت فرد می شود و چنانچه برای اوقات فراغت افراد برنامه ریزی های منطقی و مناسبی اتخاذ نشده باشد زمینه گرایش به اعتیاد برای آنان مهیا می شود، چرا كه در این فرصت فرد با منحرفان و معتادان آشنا می گردد و به آن ها می پیوندد.پس می توان نتیجه گرفت كه بیكاری یك عامل زمینه ای می باشد كه می تواند در كنار عوامل دیگر، مانند فقر، موجب روی آوری فرد به سوی اعتیاد گردد(فرجاد،1375). ▪ نابرابری های اقتصادی و اجتماعی نابرابری های اقتصادی، اجتماعی جنبه های وسیعی دارد، كه نابرابری ها در توزیع منابع مادی، نابرابری در قدرت، نابرابری در حیثیت، نابرابری های جنسی و نژادی را شامل می شود.عامل نابرابری به طور مستقیم منجر به اعتیاد فرد نمی گردد، اما می تواند زمینه ساز فقر و مشكلات عاطفی گردد. از این رو، به طور غیرمستقیم عاملی در گرایش افراد به اعتیاد مواد مخدر محسوب می شود.اختلاف طبقاتی در هر جامعه، به بی ایمانی بیشترین افراد آن جامعه نسبت به شرایط اقتصادی موجود منتهی می شود. همین بی ایمانی نسبت به شناخت اجتماعی در گرایش به اعتیاد تأثیر بسزایی دارد.مطالعات اجتماعی نشان می دهند در كشورهایی كه توزیع ثروت به صورت عادلانه صورت نمی گیرد، هر روز فقرا فقیرتر و اغنیا ثروتمندتر می شوند، فاصله طبقاتی فزونی می یابد و به علت عدم آموزش های اجتماعی و ضعف فرهنگی و فقدان احساس همبستگی ناشی از مادی گرایی و فردگرایی ـ كه از ویژگی های جوامع در حال توسعه است ـ افراد قادر به هدایت درست ستیز علیه این بی عدالتی اجتماعی نیستند. در نتیجه، ارزش های اجتماعی فاقد اعتماد می شوند، نظارت اجتماعی سست می گردد و بزهكاری و تبهكاری عمومیت پیدا می كنند(ستوده،1380). ▪ نقش محیط جغرافیایی و محل سكونت نقش محیط جغرافیایی شهر، از جمله شهرهای مرزی كه امكان انتقال مواد مخدر به راحتی صورت می گیرد، و نیز محل سكونت در گرایش افراد به اعتیاد نقش بسزایی دارد.در مورد محل سكونت، این مسئله اهمیت دارد كه غالب افراد معتاد در مناطق حاشیه ای و مناطق قدیمی كه دارای كوچه های پر پیچ و خم و خانه های مخروبه می باشد، زندگی می كنند. واقعیت این است كه محیط های آلوده می توانند زمینه مساعد شكوفایی استعدادهای موجود در افراد برای ارتكاب به جرم و اعتیاد را ایجاد نمایند. در این گونه مناطق كه اغلب مناطق فقیرنشین می باشند، امكانات رفاهی و مراكزی مانند سینما، پارك و امكانات رفاهی كمتر وجود دارند و جوانان برای گذران اوقات فراغت خود به اجبار به طرف اعتیاد كشانده می شوند. از سوی دیگر، غالباً این گونه مكان ها از طرف نیروی انتظامی كمتر نظارت می شوند. همچنین اغلب روستاییان و مهاجران خارجی در محله های قدیمی، شلوغ و مخروبه ها كه از مراكز شهرها به دور هستند اسكان می یابند و به دلیل آنكه این افراد، اغلب شغلی ندارند و در بین مردم شناخته شده نیستند، خیلی راحت و بهتر می توانند به توزیع مواد مخدّر و در نهایت، مصرف آن روی آورند(ستوده،1380). ▪ نقش دوستان ناباب عضویت در گروه همسالان برای نخستین بار كودكان را در فرایندی قرار می دهد كه بیشترین میزان جامعه پذیری به صورتی ناخودآگاه و بدون هرگونه طرح سنجیده ای در آن انجام می پذیرد. گروه همسالان برخلاف خانواده و مدرسه، كاملا حول محور منافع و علایق اعضا قرار دارد. اعضای این گروه می توانند به جستوجوی روابط و موضوع هایی بپردازند كه در خانواده و مدرسه با تحریم مواجه است.تقریباً در ۶۰ درصد موارد، اولین مصرف مواد به دنبال تعارف دوستان رخ می دهد.ارتباط و دوستی با همسالان مبتلابه سوء مصرف مواد، عامل مستعدكننده قوی برای ابتلای نوجوانان و جوانان به اعتیاد است. مصرف كنندگان مواد برای گرفتن تأیید رفتار خود از دوستان سعی می كنند آنان را وادار به همراهی با خود نمایند. نظریه همنشینی افتراقی مؤید این دلیل می باشد. در این نظریه، كجروی و انحراف اجتماعی ناشی از آن است كه فرد رفتار نابهنجاری را در خلال فرایند جامعه پذیری و یادگیری فراگرفته و آن را از طریق همانندسازی یا درونی كردن ارزش ها، در درون خود جایگزین كرده است و به صورت رفتار بروز می دهد. در این تحلیل، خانواده، دوستان و گروه همسالان بیشترین نقش را برعهده دارند.گروه همسالان، بخصوص در شروع مصرف سیگار، بسیار مؤثرتر است. بعضی از دوستی ها صرفاً حول محور مصرف مواد شكل می گیرد(باوی،1388). 2-4-2 عواملی چند در گرایش به اعتیاد ـ نقش توسعه صنعتی و مهاجرت و حاشیه نشینی; ـ نقش ضعف اجرای قوانین و مقررات; ـ نقش بی سوادی و عدم آگاهی فرد; ـ نقش زندان و عدم تأثیر آن; ـ نقش وسایل ارتباط جمعی(همان منبع). 2-5 ویژگی های اعتیاد اعتیاد داراي چهار ويژگي عمده مي باشد که عبارتند از : 1. تمايل و احتياج شديد به صورتيکه به هر وسيله اي آن ماده اعتياد آور را به دست مي آورد . 2. وابستگي بدني و رواني به اثرات ماده اعتياد آور ، وابستگي جسمي يک حالت فيزيولوژيک است که با استعمال مکرر ماده اعتياد آور به وجود مي آيد و باعث ادامه استعمال آن مواد مي شود و قطع آن باعث سندرم و نشانه هاي محروميت مي گردد که آن نشانه ها عبارتند از آب ريزش از چشم و بيني و خميازه و عرق کردن ، بي خوابي يا پرخوابي ، اضطراب ، تهوع ، اسهال ، دل درد ... .  3. گرايش به ازدياد مصرف ماده اعتياد آور که به اين پديده تحمل گفته مي شود يعني تحمل دارويي را از دو طريق مي توان تشخيص داد :   الف‌- نياز به افزايش مقدار ماده براي رسيدن به مسمويت يا تاثير دلخواه ب‌- کاهش قابل ملاحظه اثرات ماده با مصرف مداوم مقادير يکساني از آن دارو . 4. اثرات منفي و ضرر و زيان نسبت به مصرف کننده و جامعه . مواد مخدر هم ضرر مادي و عوارض رواني براي شخص و هم آسيب اقتصادي و اجتماعي براي جامعه دارد(گلپرور و همکاران،1382). 2-6 سبب شناسي اعتياد الف: عوامل فردي در گرايش به اعتياد 1- مشخصات دموگرافيك معتادان: علل گرايش به اعتياد عوامل متفاوتي از جمله فردي ، خانوادگي و اجتماعي را شامل مي‌شود. 2- صفات شخصيتي مستعد كننده اعتياد 3- استرسي‌هاي فردي و اعتياد 4- تاثير بيماريهاي جسمي و رواني بر اعتياد من جمله افسردگي، اضطراب ب: عوامل خانوادگي مستعد كننده اعتياد 1- ارتباط نوع تربيت فرزندان با شروع اعتياد 2- بي‌توجهي به نيازهاي اعضاء خانواده 3- اختلافات خانوادگي 4- فقدان والدين و آسيب‌هاي اجتماعي 5- الگوهاي خانوادگي و اعتياد ج: برخي عوامل اجتماعي زمينه‌ساز اعتياد. 1- تأثير روابط دوستان و همسالان 2- عوامل تحصيلي موثر در اعتياد دانش‌آموزان 3- نقش محل سكونت در شيوع اعتياد 4- تاثير عوامل فرهنگي در گرايش به اعتياد د: برخي صفات شخصيتي مستعد كننده اعتياد: - افرادي كه رفتارهاي آنها غيرقابل پيش‌بيني است و به عواقب رفتار خود نمي‌انديشند اگر مواد در اختيار آنها قرار بگيرد بدون توجه به پيامد آن مصرف مي‌كنند . - افرادي كه خلق ناپايدار دارند يعني بدون علت خوشحال و يا ناراحت مي شوند. - كساني كه رفتارهاي خود آزارانه داشته - افرادي كه وقتي احساس ناكامي و شكست مي كنند - افرادي كه در پي جلب توجه ديگران هستند و به آساني تحت تأثيرديگران قرار مي‌گيرند(باوی،1388). 2-6-1 عوامل اجتماعي و فرهنگي 1- خانواده: خانواده يكي از مهمترين عوامل محيطي اجتماعي و فرهنگي است كه در سوء مصرف مواد سهيم مي‌باشد به ترتيبي كه اكنون دلايل مؤكدي مبني بر نقش ساختاري خانواده درمصرف، سوء مصرف و وابستگي به مواد وجود دارد مشاهدات تجربي براساس نظرگاههاي مختلف نسبت به رابطه ميان خانواده و وقوع وابستگي در اعضاء از يكديگر متفاوت و قابل تمايز مي‌باشند به تاكيد چيريلو و همكاران وسيع‌ترين بررسيها درباره خانوادههايي با يك عضو معتاد به مواد كه در ايالات متحده آمريكا انجام شده است.( باوی، 1388) 2- رابطه زناشويي والدين اغلب مواقع خانواده و به ويژه روابط زناشويي والدين عامل واسطه‌اي براي مسائل و مشكلات است كه براي فرزندان پيش مي‌ايد چنين ارتباطي از بسياري جهات فهم تحول و رشد كودكان و فرزندان در خانواده‌ها را پيچيده مي‌نمايد متغيرهاي مربوط به روابط زناشويي والدين نسبت به روابط والدين كودك داراي تأثيرات مستقيم كمتري برآغاز سوء مصرف در فرزندان است اما با عوامل خطر ديگر كه بر مصرف مواد در فرزندان تاثير دارد تعاملي تنگاتنگ دارد بعضي محققان من جمله را بينز بر پايه پژوهشهاي خود پي برده‌اند كه تعارضهاي زناشويي و خانوادگي با بزهكاري و مصرف مواد توسط فرزندان و كودكان خانواده‌ها مرتبط هستند (باوی، 1388). 3- مصرف مواد توسط والدين و حيطه شخصيتي والدين مصرف مواد توسط والدين با مصرف مواد توسط فرزندان ارتباط دارد چنين ارتباط و انتقالي از جانب والدين به فرزندان شايد ژنتيكي و شايد هم بازتابي از فرآيند الگوبرداري از والدين باشد در حقيقت نه تنها مصرف مواد توسط والدين داراي اهميت است بلكه نگرشهاي والدين نسبت به مواد نيز در اين بين نقش بازي مي‌كنند والديني كه نسبت به مصرف مواد شكيبايي و تحمل نشان مي‌دهند احتمال بيشتري دارد فرزنداني داشته باشند كه مصرف كننده مواد باشند ويژگيهاي شخصيتي والدين در مصرف مواد توسط فرزندان نيز اهميت دارد اما تاثير اين عوامل تحت تاثير ارتباط با ديگر عوامل مي‌باشد عامل مهم براي والدين اين است كه جهت همانند سازي فرزندان با خود رفتارها و ارزشهاي رسمي و مطلوبي به آنها ارائه دهند به ويژه درمورد مادران، فقدان سازگاري روانشناختي يكي از عوامل تعيين كننده در مصرف مواد توسط فرزندان است. (همان‌منبع ص:114) 4- خواهران و برادران نوجواناني كه خواهر يا برادر مصرف كننده مواد دارند گرايش آنها به مصرف مواد احتمالاً افزايش مي‌‌يابد در حقيقت تأثير شخصيت يك برادر بزرگتر بر شخصيت برادر كوچكتر به فرآيند همانند سازي و الگوبرداري قابل انتساب است اين همانند سازي احتمال داردكه به ارزشها نگرشها و جهت‌گيريهاي رفتاري مشترك منجر شود. روابط خواهر و برادران كه با ويژگي كشمكش بيشتر ميان خواهران و برادران مشخص مي‌شود به صورت زير با يكديگر ارتباط مي‌يابند. روابط نابسامان خواهران و برادران منجر به تنش و فشار دروني بيشتر مي‌شود پس اين تنش، رفتار و نگرشهاي رسمي كمتري را در ارتباط ميان خواهران و برادران بوجود مي‌آورد و در پايان احتمال مصرف مواد را چنين روابطي افزايش مي‌دهد. روابط خواهران و برادران همچنين با عوامل مربوط به والدين، تعامل دوسويه دارد (همان منبع ص:117 و 118). 5- همسالان گرايش به مصرف مواد در نوجوانان و جوانان بيش از والدين تحت تأثير همسالان قراردارد عليرغم اينكه تمركز اصلي در بحث مربوط به رابطة همسالان در گرايش به مصرف مواد بر روي اثرات مستقيم اين رابطه است ولي بايد توجه داشت كه عوامل ديگري چون صميمت دوستان، پايبندي به ارزشهاي اجتماعي وپيشرفت تحصيلي نيز مي‌تواند در حفاظت از گرايش به مصرف مواد اهميت داشته باشد در واقع بايد احتمال عليت متقابل و احتمال وجود حلقه‌هاي بازخوردي ميان مصرف مواد توسط دوستان و مصرف مواد توسط فرد را همواره در نظر گرفت نوجواناني كه مصرف كنند. مواد هستند احتمالاً بيشتر با دوستاني كه سوء مصرف كننده مواد هستند ارتباط دارند و اين ارتباط خود شانس درگيري بيشتر با مواد و ماندن در وضعيت يك مصرف كننده را افزايش مي‌دهد (همان منبع ص:133) 6- انتظارات و نگرشهاي فرهنگي و اجتماعي بيلز طي مطالعات خود برروي جوامع مختلف اظهار مي‌دارد كه بروز شيوع اعتياد در يك جامعه به سه عامل فرهنگي بسيار مهم وابسته است: 1- ميزان تنش و فشار دروني كه در اثر فرهنگ بوجود مي‌آيد 2- تشويق مصرف مواد از طريق فرهنگ 3- ميزان آمادگي و شرايطي كه هر فرهنگ براي جانشين ساختن احتياجات ارضاء نشده و سازگاري با تنش و اضطراب آماده مي‌سازد. برداشت و نگرش هرجامعه نسبت به مواد و افراد معتاد از عوامل مهمي به شمار مي‌رود كه در گسترش اعتياد نقش بازي مي‌كند نگرشها و برخورد جوامع و فرهنگهاي گوناگون در مراحل اوليه شيوع مواد به دليل اثرات مثبت درماني آن به نوعي مثبت بوده ولي به مرور با فراگير شدن مصرف مواد و گسترش اعتياد و پيوند يافتن آن با بسياري از مشكلات اجتماعي از جمله جرم و جنايت و مشكلات خانوادگي تبديل به طرد و جهت‌گيري مقابله‌اي شده است. (همان منبع ص:134). 2-7 واكنشهاي اجتماعي در برابر اعتياد معمولاً واكنش اجتماعي مردم در مورد مصرف مواد مخدر در طول قرون متفاوت بوده است. بايد به اين حقيقت تلخ اعتراف كرد كه اعتياد را بيشتر يك مسئله شخص و فردي مي‌دانند نه اجتماعي، در حاليكه برعكس است وبيشتر مسئله و مشكل اجتماعي است نه شخصي در هند مصرف ماري‌جوانا و  به حدي مصرف داردكه كاملاً عادي تلقي مي‌شود و حتي در برخي مجالس عروسي نوعي نوشيدني به ميهمان مي‌دهند كه تركيبي است از ماريجوانا و شيره آب ميوه ودر اين جشنها حتي افراد مذهبي هم ذائقه خود را با اين نوشيدني شيرين مي‌كنند و اگر آنها به مصرف اين مواد عادت كنند جاه و جلال خود را در جامعه از دست نخواهند دارد چون اين كار از نظر مردم غيرعادي نيست و اعتياد افراد مذهبي تنفر مردم عادي را بر نمي‌انگيزد.مصرف دارويي و مجلسي ترياك و مرفين به خصوص درمورد تخفيف و رهايي از دردهاي جسمي به داروسازان كمك كرده تا از ترياك و مشتقات آن داروهاي آرام بخش تهيه كنند و اغلب توسط پزشكان قديمي تجويز مي‌شده و به حدي مصرف زياد پيدا كرده كه حتي به صورت پاره فرهنگ جامعه درآمده است و در ايران درگوشه و كنار هركسي دردي داشته باشد بوسيله مردم پزشك‌نما فوراً برايش ترياك تجويز مي‌شود بدون اينكه بفهمند چه تأثير نامطلوبي دارد. در قرن 19 در آمريكا استفاده از مواد امري عادي بود ولي مردم به فرد معتاد با حالتي ترحم‌آميز نگاه مي‌كردند ولي آنها را بيمار اجتماعي نمي‌دانستند ولي مردم بر اثر مبارزه دولت و منع فروش بدون تجويز طبيب كم‌كم اين عقيده مردم تغيير كرد و افراد معتاد را جزء جنايتكاران به حساب آوردند. درايران مصرف ترياك مدتها عادي و رايج بود و اغلب خانواده‌ها مقداري ترياك را در آب حل مي‌كردند و به كودكان خود مي‌داند تاشب راحت بخوابد به حدي كه كودكام به آن معتاد مي‌شدند و حتي مدتي هم خريد و فروش آزاد بود و اين باعث رواج مواد مي‌شد تا اينكه در ايران قوانيني وضع شد تا جلوي مصرف مواد را بگيرند (فرجاد،1377 ص:95). نقش خانواده و اجتماعي كه در آن زندگي مي‌كنند: نكات و موضوعاتي كه درخانواده مي تواند باعث سقوط و تباهي فرزندان شود: 1-   كجروي كجروي دامنه بسيار گسترده و انواع و اقسام دارد مي‌تواند جزئي باشد مانند رعايت نكردن محدوديت سرعت دررانندگي و تا مسائل بسيار بزرگتر و يكي از كجرويهاي خطرناك و ويرانگر قرن حاضر اعتياد است كه قسمت اعظم علت آن به خانواده بر مي‌گردد خانواده اولين اجتماعي است كه انسان با آن روبرو مي‌شود و مي‌تواند نقش اساسي درشكل گرفتن شخصيت و رفتار انسان داشته باشد به همين دليل محبت والدين به همان اندازه تغذيه سالم و واكسيناسيون و بهداشت براي سلامتي ضرورت دارد. 2-   طلاق: بايد مواظب رفتار و صحبت خود در حضور كودكان باشند چرا كه هر رفتاري از  قبيل بدگويي پشت سريكديگر- خط و نشان كشيدن و... مي‌تواند عواقب سوئي براي فرزندان داشته باشد و اين بي محبتي و طرد شدن از طرف والدين مي‌تواند باعث ايجاد انحراف در فرزندان شود. 3-   ازدواج مجدد: مي‌تواند شرايط مختلفي را در برداشته باشد ممكن است كودك جديد از اين ازدواج حاصل شود يا نشود، والدناتني ممكن است فرزندي از قبل داشته باشد و با خود به اين خانواده بياورد. ملاقات با والدي كه جدا از فرزند زندگي مي‌كند. همه اينها مي‌تواند تأثيرات مختلف روي روحيه فرزندان بگذارد و ممكن است خطرناك باشد. 4-   خشونت در خانواده: دراين خانواده‌ها معمولاً سرپرست خانواده خلافكار يا معتاد يا دچار بيماريهاي رواني است در خانواده‌ گاهي اين خشنونت ازطرف زن اتفاق مي‌افتد كه معمولاً نادر است. معمولاً همراه با كتك خوردن زن و فرزندان همراه مي‌شود و اين كودكن براي پناه بردن به محيطي امن احتمال سقوط و لغزشي دارند 5-   رفت و آمدها و معاشرتهاي ناسالم درخانواده: خانواده‌اي كه با دوستان ناسالم رفت و آمد مي‌كنند. بد و خوب را به فرزندان خود تفهميم نمي‌كنند و بعضاً يك سري كارها را به شدت منع مي‌كنند ولي خودشان در حضور فرزندان اين كار را انجام مي‌دهند مثلاً بساط تفريحات ناسالم مانند اعتياد را در حضور كودكان داير مي‌كنند. 6-   پرداختن به كار و غافل شدن از حال و روز فرزندان: پدر و مادراني كه خيلي كار مي‌كنند و از صبح تا شب حتي فرصت ندارند فرزندان خود را درست ببينند چه برسد كه با آنها صحبت كنند و نيازها و كمبودهاي آنها را بشنونند اين كودكان اگر چه از تفكر مالي درشرايط بهتري بسر مي‌برند اما رفته رفته از نظر عاطفي دچار خلاء مي‌شوند و اين كودكان اين كمبود عاطفي را در همنشيني با دوستان و افراد ديگر جستجو مي‌كنند كه ممكن است دوستي ناباب يا شخص ديگري درزندگي او قرار گيرد و باعث انحراف و تباهي او شود. (لاله،1379ص:84). آموزش مهارتهاي اجتماعي در مدرسه، آموزش حل مساله، آموزش نه گفتن دربرابر پيشنهاد مصرف، آموزش روشهاي مقابله با استرس وبسياري از آموزشهاي رفتاري – شناختي و اصلاح كننده نگرش افراد از دوران نوجواني مي‌تواند علاوه بر كاهش تنش‌ها و استرسهاي فردي و خانوادگي و اجتماعي نقش كارسازي در جلوگيري از پناه بردن نوجوانان و جوانان به سوي مصرف مواد و الكل داشته باشد. رسانه‌هاي گروهي دانشگاهها، وزارت بهداشت، و درمان و آموزش پزشكي و وزارت آموزش و پرورشي لازم است در جهت راه اندازي اين گونه آموزشها چه به صورت عمومي و چه به صورت گروهي، خانوادگي و انفرادي اقدام نمايند.(جي،ك،اش:1380 ص:30). ازديدگاه جامعه شناسي مهمترين و شايع‌ترين اجزاي تشكيل دهنده شكل تظاهر فردي و اجتماعي به مواد مخدر توسط برخي پيش داده‌ها تعيين مي‌گردد كه مسئوليت رفتار اجتماعي بسياري از جوانان  بر دوش آنهاست، - در اولين نگاه متوجه خواهيم شد كه حجم مواد مخدر در بازار بسيار افزايش يافته در نتيجه دسترسي به آن آسان شده است. - ظاهراً مصرف مواد مخدر هرچه بيشتر شكل مد روز به خود مي‌گيرد مانند لباس و موسيقي كه جوانان براي پذيرفته شدن در گروه همسالان، خود را با آن منطبق مي‌سازند. - شتاب وارده برروند استقلال جوي جوانان به خاطر شرايط گوناگون اجتماعي خانواده، طولاني‌تر شدن دوران آموزش جوانان بسياري از والدين كه دست از حمايت‌هاي همه جانبه و سلطه‌گرانه فرزندان خود بر نمي‌دارند همگي فاكتورهاي مهمي هستند كه مانع از تعريف شفاف دوران بلوغ مي‌شود در نتيجه باعث وابستگي به والدين ايجاد مي‌شود و فاصله سالم و قبول مسئوليت فردي را به تأخير مي‌اندازد (استفانوچيربلو،2000 ص:121). 2-8 نظريه‌هاي مورد استفاده در امر پيشگيري 2-8-1 نظريه بي‌هنجاري: دراين نظريه. كه ريشه در نظريات اميل دوركيم، جامعه‌شناسي فرنسوي دارد به عواملي اصلي تضعيف معيارها و هنجارهاي اجتماعي پرداخته و چنين مطرح مي‌شود كه سستي ارزشيها و هنجارهاي اجتماعي- فرهنگي موجب روي آوردن افراد به مواد مخدر و اعتياد مي‌شود. تحولات سريع صنعتي- اقتصادي و به تبع آن تغييرات سريع در گستره اجتماعي مانند شهرنشيني، نوسازي، تضعيف باورها، ارزشي‌ها و سنت‌هاي فرهنگي مذهبي، ملي و موروثي، متزلزل شدن ساختار سنتي خانواده، همه موجب تغيير در هويت افراد شده و باعث مي‌شوند تا رفتار سنتي آنات تغيير نمايد. جالب توجه اين كه پيشرفت بر گسترش شاخص‌هاي توسعه كه خود، گواهي بر تغيير جوامع سنتي هستند، رابطه مبتني با ميزان شيوع مواد مخدر دارندو مثلاً به نظر مي‌رسد در شهرها مصرف مواد مخدر بيش از روستاهاست. يا در خانواده‌هايي كه در معرض نوگرايي قرار داشته و بافت سنتي خود را از دست داده يا در حال از دست دادن هستند، اعتياد رايجتر است. (باوي ساسان، 1388) 2-8-2 نظريه انزواطلبي مرتون: اين نظريه روايت ديگري از نظريه بي‌هنجاري است و بي‌شباهت به نظريه پيرامون‌گرايي كه اخيراً رواج گستردهاي يافته، نيست طبق اين نظريه، چون جوامع مدرن اغلب به موفقيت فردي اصالت داده و كسب آن در گروه مشاركت فعال اجتماعي، داشتن كار مفيد بهره‌مندي مناسب از ثروت مادي، سواد مناسب با موفقيت اجتماعي فرد و غيره است محروميت از هريك از اين‌ها به پيراموني شدن و انزواطلبي فد منجر مي‌شود و در چنين شرايطي يا در شرايطي كه فرد خود را با نگرش‌ها، باورها، ارزش‌ها و هنجارهاي حاكم بر جامعه بيگانه مي‌يابد و يا حداقل خود را با آنها يگانه نمي‌يابد از جامعه جدا شده ودر انزواطلبي بيشتر قرار مي‌گيرد اين قبيل افراد عموماً كساني هستند كه يا قادر به تطابق خو با محيط نيستند ويا از تطبيق محيط با خود ناتوانند و بنابراين براي گريز از اين موقعيت به مصرف مواد مخدر و مشروبات الكلي روي مي‌آورند جالب آنكه همين راه فرار خود عامل مهم در تقويت پيراموني شدن اين افراد است افرادي كه احساس موفقيت نمي‌كنند اغلب تنگدست و فقير يا بي‌كارند سواد كافي يا موقعيت اجتماعي مناسب ندارند درگير روابط به خانوادگي هستند يا حتي در صورت فقدان مشكلات مذكور، ارزش‌هاي حاكم بر جامعه را قبول ندارند بيشتر در معرض انزواطلبي و احتمالاً سوء مصرف مواد مخدر هستند چرا كه يكي از مهم‌ترين دلايل انزواطلبي تغيير برداشت خود از واقعيت از طريق مصرف اين گونه مواد است و معمولاًمصرف داروهاي‌روان‌گردان را يكي از راههاي فرار از واقعيت مطرح مي‌كنند. (همان‌منبع) 2-8-3 نظريه برچسب زني اين نظريه بيشتر درنوشته‌هاي بكر به چشم مي‌خورد كه به تعامل گرايي يا روابط متقابل نمادين پرداخته است. اين نظريه معقتد است كه تفكر و رفتار افراد مبتني بر پيام‌هايي است كه ازمحيط اطراف خود و از جمله از مردم كسب مي‌كنند اين نظريه نيز مانند دو نظزيه قبلي واكنش افراد نسبت به محيط خود را مبناي رفتار آنها قرار مي‌دهند طبق اين نظريه ساختار افراد درچارچوب توقعات و انتظارات ديگران از آنها شكل مي‌گيرد در زمينه اعتياد به مواد مخدر چنين مطرح مي‌شود كه نمادها، علائم، توقعات و رفتار كساني كه معتاد نيستند و مي‌توانند به قول گيدنز تعاريف اخلاقي متعارف را به ديگران به قبولانند و به صورت رسمي يا غيررسمي نمايند، نيروهاي نظم و قانون هستند. منابع اصلي برچسب زني را فراهم مي‌آورند مثلاً با بروز علائمي از قبيل رنگ پريدگي، چشمان خمار، سست راه رفتن، شخص معتاد شناسايي مي‌شود و اگر تلقي ديگران اين باشد كه اعتياد جرم است شخص معتاد نه تنها از سوي جامعه طرد مي‌شود بلكه از ابتدايي‌ترين حقوق اجتماعي اش نيز محروم مي‌شود در مصاحبه با معتادان به مواردي از اين نوع برخوردار مي‌شود كه چنين را عامل اضطراب انزواطلبي ترس، صرف‌نظر كردن ازحقوق اجتماعي و غيره مي‌دانستند طبق اين نظريه برچسب زني هم باعث جدايي فرد از جامعه و رانده شدن او به پيرامون مي‌شود و هم موجبات تقويت گرايش او به اعتياد را فراهم مي‌آورد. (همان منبع ص:189). 2-8-4 نظريه انتقال فرهنگي: اين نظريه به نظريه خرده فرهنگ‌ها نيز معروف است و در زمينه مصرف و سوء مصرف مواد مخدر اين گونه مطرح مي‌كند خرده فرهنگي كه بعضي از مردم به آن تعلق دارند در برگيرنده بينش ارزش‌ و هنجارهاي معيني است كه به نحوي مصرف و گاهي سوء مصرف مواد را مجاز شمرده و يا با اغماض از كنار آن مي‌گذرد براي نمونه خرده فرهنگي وجود دارد كه استفاده از داروهاي غيرپزشكي مثلاً ترياك رامجاز مي‌شمارد اگرچه امروزه كمبود پزشك دارو تا حدود زيادي در ايران حل شده و به مسائل بهداشتي نيز توجه مي‌شود و مردم مجبور به استفاده از ترياك براي تسكين درد و رفع بيماري خود نيستند هنوز خرده فرهنگ استفاده از ترياك براي درمان انواع بيماري‌ها در بين اقشار خاص از مردم رايج است تا جايي كه براي تسكين درد در كودكان نيز به كار برده مي‌شود در ضمن براي هر دردي هرقدر هم مزمن باشد بوسيله افرادي پزشك نما فوراً ترياك تجويز مي‌شود بدون اينكه بفهمند چه تأثير نامطلوبي دارد و عوارض جسمي آن چيست و حتي بي‌توجه به اين كه رهايي از درد موقتي است و ادامه استفاده از آن شخص را معتاد خواهد كرد به همين دليل هنوز نوعي اعتياد طلبي به ترياك درايران به خصوص در ميان بزرگسالان و پيرامون وجود دارد گاه مصرف مواد مخدر از ديدگاه فرد فرهنگي خاص جنبة مذهبي مي‌يابد و درمراسم مذهبي از آن استفاده مي‌شود مثلاً گروهي از هندي‌ها نه فقط ترياك را دارويي آسماني و شفا بخش و بهترين مسكن دردهاي جسماني مي‌دانند معتقدند ترياك تأثير معنوي بسيار قوي دارد و موجب دور شدن پليدهاي انسان ازجمله خشم، غضب، حسد، هوي و هوس نفساني مي‌شود. (باوس ساسان، 1388ص:190). 2-8-5 نظريه تعهد به رسوم، قواعد و تعلق اجتماعي: نظريه كنترل اجتماعي اليوت و الگوي رشد اجتماعي‌ها و كينز و ويس بر نقش تعلق عاطفي با همسالان به عنوان مهم‌ترين علت مصرف مواد تاكيد مي‌كنند اين نظريه‌ها عمدتاً براساس نظريات جامعه‌شناسي كلاسيك كنترل بنا شده‌اند دراين نظريه‌ها چنين فرض مي شود كه رفتارهاي اجتماعي در اكثرمردم وجود دارد ولي اين رفتارها تحت تأثير پيوندهاي قوي فرد با اجتماع خانواده، مدرسه و مذهب كنترل مي‌شوند اين در حالي است كه در بعضي ازنوجوانان ضعف رسوم و قواعد موجب مي‌شود كه وي چندان فشاري را در پيروري از معيارهاي مرسوم رفتاري احساس نكند در اين نظريات فقدان تعهد به اجتماع و ارزش‌هاي آن و عدم وجود موسسات و عوامل تسهيل كننده فراينده جامعه پذيري نظير مدارس و مذهب از مصاديق مهم اين نظريه است بنابراين نوجواني با چنين ويژگي‌هايي ارزش‌ها و معيارهاي مورد قبول جامعه را دروني نمي‌كنند و در واقع چنين افرادي احتمال بيشتري دارد كه با همسالاني احساس پيوند و وفاداري نمايند كه ماده مخدر استفاده مي‌كنند. (همان منبع ص192). 2-8-6 نظريه كنترل اجتماعي: اين ديدگاه در مورد علل سست شدن تعهد فرد به جامعه و تعلق شكننده به الگوهاي نقش بيان مي‌دارد كه فشار يا فرسودگي براثر فاصله بين آرزوهاي نوجوانان و برداشت او از فراهم بودن شرايط لازم براي دست‌يابي به آن آرزوها تحقق پيدا مي‌كند براساس اين ديدگاه نوجوانان كه به دليل شرايطي نامساعد تربيتي و شغلي به اميدها آرزوها، اهداف تحصيلي و شغلي خويش نرسيده است نسبت به اجتماع و ارزش‌هاي آن تعهدي احساس نكرده و بيشتر به سوي همسالان منحرف كه مصرف مواد را تشويق مي‌نمايند گرايش پيدا مي‌كنند علاوه براين اگر نوجوان ارتباط صميمانه‌اي با والدين نداشته باشد فشار درون خانواده دلبستگي نوجوان را به خانوده‌اي كه معمولاً مخالف مصرف مواد است تضعيف مي‌كند و به نوعي سبب گرايش به همسالاني مي‌شود كه معمولاً مشوق مصرف مواد هستند. فارينگتون بي‌نظمي اجتماعي را عاملي كه بيان‌گر ضعف يا فروپاشي نمادهاي اجتماعي است مي‌داند به گونه‌اي كه ناتواني اين موسسات در كنترل رفتار شهروندان زمينه‌هاي گسترش مشكلاتي نظير اعتياد را فراهم مي‌سازد بر اين اساس اگر نوجوانان در محله‌هايي زندگي كند كه جرم و بي‌كاري در آن زياد باشد مدارس كفايت لازم را ندارند و نهادهاي اجتماعي هم عملكرد ضعيفي دارند او نيز به ارزش‌ها و قواعد اجتماعي پايبند نخواهد بود و احساس تعهدي نيز پديد نخواهد آمد همچنين احساس دلبستگي در خانواده از هم پاشيده و يا عدم وجود يكي از والدين و يا متاركه كمتر مي‌باشد. (همان منبع ص194). 2-8-7 نظريه الگوي رشد اجتماعي: هاوكينز و ويس طراحان اين نظريه براين باورند كه احساسي عدم تعهد نوجوانان به جامعه و قراردادهاي آن و احساس عدم صميمت با والدين و سيار الگوهاي نقش باعث گرايش فرد به همسالان مصرف كننده مواد مخدر مي‌شود در اين نظريه تاكيد برافراد، رشد اجتماعي و تعاملات اجتماعي آنهاست يعني تاثيري كه خانواده مدارس و همسالان بررفتار نوجوان دارند با رشد فردي نوجوان تغيير مي‌نمايد به طوري كه والدين در سالهاي پيش از مدرسه معلمان در سالهاي مدرسه و پيش نوجواني و همسالان در دوره نوجواني بيشترين تاثير را دارند براساس اين ديدگاه اگر شرايط و فرصت كافي براي تقويت تعاملات نوجوان در خانه و مدرسه فراهم نشده باشد مهارتهاي بين فردي و تحصيلي او براي تعاملات موفق و مطلوب در خانواده و مدرسه كم باشد و سرانجام تعاملات وي با والدين و معلمان ضعيف باشد نوجوانان بيشتر  به سوي همسالان مصرف كننده مواد روي مي‌آورند. (گلپرور،1382 ص:239 ). 2-9 آسیب های سوء مصرف مواد مخدر در جامعه شناسی مسائل و آسیب های اجتماعی سه مفهوم اساسی ساختار اجتماعی ، شبکه روابط اجتماعی و رفتار و عمل اجتماعی مطرح است. بر این اساس می توان سوء مصرف مواد مخدر را نیز در سه سطح کلان، میانه و خرد بررسی کرد. همچنین می توان نطریه های مطرح شده را در این زمینه در این سه سطح قرار داد، به گونه ای که نظریه دورکیم و پارسونز در سطح کلان، نطریه های ساترلند و مرتون را در سطح میانه و نظریه استیون گلد در سطح خرد جای می گیرند. البته نکته اساسی آن است که دسته بندی این عوامل به صورت نطری است و هر یک از این عوامل را می توان در سطوح دیگر نیز قرار داد. البته بدیهی است که این سطوح در ارتباط متقابل با یکدیگر قرار دارند و هر یک از این سطوح هم اثر گذارند و هم اثرپذیر(آقا بخشی،1388). 2-10 عوامل تأثيرگزار در پيشگيري از مواد مخدر 1- خانواده                         2- مراكز تعليم و تربيت           3- رسانه‌هاي عمومي 4- هنرمندان                    5- مبلغان مذهبي                     6- بازدارنده‌هاي قانوني 7- فعاليتهاي جايگزين و پركردن اوقات فراغت (اسعدي،1380). الف: عوامل فردي محافظت كننده در برابر اعتياد - تقويت صفات شخصيتي مثبت - آموزش مهارتهاي زندگي و روشهاي حل مسأله - تصحيح نگرشها وباورهاي غلط - تقويت اعتقادات مذهبي - شناخت ويژگيهاي مراحل مختلف رشد ب: عوامل خانوادگي محافظت كننده در برابر اعتياد - توجه به نيازهاي اعضاء خانواده - شيوه‌هاي تربيت كودك - اهميت انتخاب همسر - آشنايي خانواده با نشانه‌هاي اوليه اعتياد در فرزندان ج: عوامل اجتماعي محافظت كننده در برابر اعتياد - نقش خدمات مشاوره‌اي و روانشناختي - رهنمودهاي مذهبي در پيگيري از آسيب‌هاي اجتماعي - ويژگيهايي قانون مبارزه با مواد مخدر - سودمندی ورزش و تفريحات سالم - تدابير نظام آموزشي در مصون سازي شاگردان - ارائه الگوهاي مطلوب اجتماعي(همان) 2-11 تاريخچه شیوه‌های فرزند پروری شیوه های پرورش کودک ، در گذر سده ها دگرگون شده است. در سه دهه اول میلادی قرن گذشته، یعنی بین سال های 1910 تا 1930 روش‌های فرزندپروری تا حدود زیادی خشک و خشن بودند. متخصصان تعلیم و تربیت کودکان را به عنوان یک شیء فرض می‌کردند که می‌توان آن ها را به صورت نظام مندی شکل داد و شرطی کرد، و به احساسات و احتیاجات طفل یا والدین و تغییرات اجتماعی و استعدادهای ژنتیکی و یا ویژگی های موقتی کودکان چندان توجهی نمی‌شد. در آن زمان به والدین توصیه می شد که با بغل کردن کودک به هنگام گریه کردن او را لوس نکنند ، طبق برنامه ثابتی به او غذا بدهند (اعم از اینکه گرسنه باشد یا نباشند) و آداب توالت رفتن را در همان سال اول زندگی به او آموزش دهند. این روش کاملا خشک تا حدودی تحت نفوذ مکتب رفتارگرایی بود و هدف والدین این بود که عادتهای پسندیده را شکل دهند و از بروز عادات ناپسند جلوگیری کرده یا آنها را سرکوب کنند (اتکینسون و همکاران، 2006). در دهه 1940 روند شیوه های فرزند پروری در جهت سهل گیری و انعطاف بیشتر دگرگون شد. در این دهه نظریه فرزند پروری، زیر نفوذ مکتب روانکاوی قرار گرفت، مکتبی که در آن بر امنیت عاطفی کودک و زیانهای ناشی از کنترل شدید تکانههای طبیعی در کودک و تاثیر محرومیتهای سنین پایین بر رفتارهای بعدی کودک تاکید داشت. در 1940 علاوه بر نفوذ مکتب روانکاوی فروید، شیوههای تربیتی بر اساس نظریههای بنیامین اسپاک نیز استوار بود. وی معتقد بود والدین باید از شم طبیعی خود پیروی کنند و از برنامههای انعطاف پذیری که هم با نیازهای خود آنان و هم با نیازهای کودک سازگاری داشت استفاده کنند. این نگرشهای آزادگرانه در مورد کودک در سال های 1940 پدیدار شد و با تاثیر مداوم مربیان مترقی مانند جان دیوئی و نوشتههای روان شناسان بشر دوستی چون مزلو و کارل راجرز نیروی محرکه بیشتری پیدا کرد (هترینگتون،2008). در اواسط دهه 1960 بر نقشی که علاقه پدر و مادر در محیط کودک ایفا میکنند تاکید زیادی شده است. به نظر میرسد در حال حاضر شاهد نوسانی در جهت عکس هستیم. چنین به نظر میرسد که امروزه والدین احساس میکنند که سهل گیری پاسخ گوی مشکل آنان نیست. اکنون متخصصان به والدین توصیه میکنند که برای شکل دادن به رفتار کودک کمی سخت گیرتر ولی فعالتر باشند. برخی از ویژگیهای فرزند پروری فعلی عبارتند از کنترل در حد اعتدال، انضباط محکم و حتی توسل به تنبیه در صورت لزوم. در عین حال والدین باید حدودی را برای کودکان تعیین کنند و در مواردی که فرزند قادر به قضاوت منطقی نیست، قدرت تصمیم گیری داشته باشند. در عین حال آن ها باید نظرات کودک را بشنوند و خود را با آن ها تطبیق دهند(ماسن و همکاران،2005). از سوی دیگر امروزه کودکان نیز با گذشته تفاوت زیادی دارند و حاضر نیستند حتی جزئی از حقوقشان را تقدیم قوانین مستبدانه بزرگسالان کنند. کودکان امروز انتظار دارند که والدین محدودیتها و مقررات را برایشان توضیح دهند. آنان بر این باورند که والدین نباید هرگز قدرت بیشتر خود را برای کنترل فرزند به طور نامعقول استفاده کنند(گاری و همکاران،2003). 2-11-1 اهمیت شیوه‌های فرزند پروری شیوه‌های فرزند پروری، اعتقاد و نظر والدین نسبت به چگونگی ارتباط با کودک است که والدین در رابطه با فرزندان خود اعمال می‌کنند و در شکل گیری شخصیت آینده کودک نقش بسزایی دارد. هدف تمامی شیوههای فرزند پروری، پرورش کودک و آماده سازی وی برای ایفای نقشی است که گروه و حوزهی فرهنگی وی بر عهدهاش میگذارند. کودکان چنان پرورش مییابند که بتوانند راه و رسم زندگی والدین خود را در ایفای نقش خود پی گیرند. والدین واسطه انتقال آرمانهای فرهنگی کودک به اجتماع هستند. آرمانهای فرهنگی هر اجتماع تعیین کنندهی نوع و چگونگی آموزشهایی است که کودک باید فرا گیرد و از آنجا که الگوها و ایدهآلهای خود، کودکان را به شیوههای متفاوت پرورش میدهند. کودک اولین بارایده آلها و آرمانها و بایدها و نبایدها را از محیط خانواده و والدین خود میآموزد. خانواده یکی از عوامل موثر در رفتار افراد است. کودک در محیط خانواده تجارب گوناگونی را کسب می کند و از طریق این محیط کوچک است که با دنیای خارج آشنا می گردد و طرز معاشرت با دیگران را میآموزد (احدی،1381). خانوادهها از جنبههای مختلف با هم تفاوت دارند، بنابراین تاثیر خانواده در رفتار افراد متفاوت است. در یک خانواده سالم محیط به گونهای است که شرایط برای تامین احتیاجات اساسی کودکان در زمینههای مختلف فراهم می باشد. رفتار کودکی که در این خانواده پرورش می یابد با رفتار کودکی که محیط خانواده وی، مانع تامین احتیاجات اساسی اوست کاملا متفاوت است (برک،2008). بدون تردید هر گونه نقص و نارسایی در ساخت خانواده می تواند از همان طفولیت در رشد کودک تاثیر نامطلوبی داشته باشد. نتیجه تحقیقات نشان می دهد که محیط های نامساعد خانوادگی موجب ناسازگاری و احساس عدم امنیت در کودکان شده، و محیط های سرشار از عشق و تفاهم و دوستی ، کودکانی شاد، سازگار و دارای اعتماد به نفس به وجود می آورند. در سال های اخیر پژوهش های زیادی درباره ی عوامل خانوادگی موثر در رفتار و طرز فکر کودک صورت گرفته است. این پژوهش ها نشان می دهد در بین عوامل مختلفی که در پرورش شخصیت سالم در کودکان و نوجوانان موثرند، شیوه های تربیتی و فرزندپروری والدین و نحوه ی ارتباط والدین و کودک از اساسی ترین عوامل محسوب می شود(نوابی نژاد،1387). 2-11-2 تعامل والدین- فرزند دانشمندان برجسته ای چون فروید، اریکسون، بالبی، پیاژه ، ویگوتسکی و اسکینر معتقدند کودک در تعامل با محیط خود رشد می کند (احدی ، 1381). اگرچه هر کدام از آن ها تعریف کم و بیش متفاوتی از تعامل دارند. اولین تماس های کودک در محیط با والدین خویش است و والدین برای او منبع غذا، عشق و آسایش هستند. کیفیت این تعامل زمینه ساز اصلی شکل گیری احساس ایمنی در کودک است که پیامدهای گوناگونی درپی دارد (جان بزرگی، نوری، آگاه هریس، 1387). روابط بین کودکان و والدین و سایر اعضای خامواده را می توان به عنوان شبکه ای از بخش هایی دانست که در کنش متقابل با یکدیگرند. نظام خانواده در مجموعه ای از نظام های بزرگتری قرار دارد. این نظام به طور مستقیم و غیر مستقیم از طریق روش های مختلف تربیتی بر کودکان تاثیر می گذارد. جامعه بزرگتر نیز جزئی از زمینه ی فرهنگی برای الگوهای رفتار خانوادگی است. یک الگوی خانواده که مناسب جامعه یا دوره ی زمانی خاصی است، ممکن است در یک جامعه دیگر نابهنجار باشد و در نتیجه برای کودکان پیامدهای مختلفی داشته باشد. بنابراین طبقه اجتماعی ، نظام یا قلمروی بزرگتری است که نظام خانواده در درون آن عمل می کند (ماسن و همکاران، 2005). رابطه فرزند و والدین، هم چنان که این دو با یکدیگر کنش متقابل دارن رشد می کنند. رفتار فرزندان هم مانند رفتار و نگرش والدین به این کنش متقابل کمک می کند. هیچ پدر و مادری در پی آن نیست که زندگی فرزند خود را تباه کند و هیچ پدر و مادری قصد نمی کند که کودک خود را ترسو ، کمرو ، لجباز ، سهل انگار یا بی حصوله بار آورد، با این حال اغلب این رفتارهای نامطلوب ، محصول روش های تربیتی و برخوردهای ناشیانه ی والدین با کودکان است (کریمی ، 1378). در حقیقت ابراز شخصیت کودک نتیجه شدت و ضعف روابطی است که با افراد و اشخاص دارد. حال اگر این شبکه روابط ناسالم باشد ، او دارای شخصیت سالم خواهد شد. روی همین اصل باید تصزیح کرد که روابط پدر و مادر با کودک دارای اهمیتی است که ساختار اولیه شخصیت را شکل می دهد و مشخص می کند. یکی از راه های پی بردن به نفوذ متقابل والدین و فرزندان این است که در نظر داشته باشیم که والدین برای رفتار قابل قبول محدودیت هایی دارند. وقتی کودک از این محدودیت ها بالاتر یا پایین تر رود ، والدین سعی می کنند رفتارشان را تغییر دهند. برای مثال بچه ای که بسار پرخاشگر است ممکن است از حد قابل قبول پرخاشگری از نظر والدین فراتر رود و والدین هم ممکن است پرخاشگری او را سرکوب کنند و سعی کنند سائق های پرخاشگری او را کنترل کنند. همین والدین ممکن است کودکی را که بسیار خجالتی است تشویق کنند که بسیار پر جرات تر باشد. همان طور که خلق و خوی کودک در والدین تاثیر می گذارد، خصوصیات فردی والدین نیز در واکنش های کودک تاثیر می گذارد. مادر و فرزند هر دو به روابط خود کیفیتی می بخشند که در طول زمان باهم در کنش متقابل خواهند بود (برجعلی،1384). روانشناسان رفتارهای والدین را با روش های متنوعی مثل مشاهده مستقیم ، مصاحبه با والدین یا کودکان ، رتبه بندی از طریق مشاهده گران و پرسش نامه مطالعه کرده اند. از روش های مختلف فرزند پروری دو جنبه اهمیت بیشتری دارد: پذیرش در برابر طرد کردن و سخت گیری مناسب در برابر سهل گیری. گرمی و پذیرش از آن جا اهمیت دارد که برای تلاش های والدین در منضبط کردن فرزندانشان و آموختن ارزش هایی به آنان زمینه ای را فراهم می کند. به طور کلی والدین گرم و پذیرا بیش از دیگران در انتقال ارزش ها و هدف های خود به فرزندهایشان تاثیر می گذارند. طرد بیش از حد کودکان غالبا با رفتارهای مشکل برانگیز آنان ارتباط دارد. با توجه به روش های مختلفی که والدین در سخت گیری ها وکنترل کردن ها در کودکان می گذارد متفاوت است (ماسن و همکاران، 2005). از آن جا که مادر نخستین مراقب کودک است و مراحل اولیه رشد ، تاثیر قطعی بر شخصیت انسان دارد و نیز بسیاری از مشکلات روان شناختی ریشه در این ارتباط دارد، تعامل بین مادر و فرزند مورد توجه خاص بوده است. تعامل مادر_فرزند از لحظه های بعد از تولد (در واقع حتی پیش از آن) شروع می شود. از همین زمان هم مادر هم فرزند به تماس بلافاصله نیاز دارند و مقدار این تماس می تواند در کیفیت رابطه آن ها بسیار موثر باشد. مادران معمولا واکنش های عاطفی گوناگونی نسبت به نوزادان خود نشان می دهند. برخی احساس عقی بزرگ و برخی احساس بی تفاوتی می کنند. اگرچه این احساس بی تفاوتی بعد از گذشت چند روز از بین می رود ولی شکل گیری عشق و محبت مادر به رغم ژنتیکی و فطری بودن آن ، مستلزم تماس با فرزند است، یعنی اگر مادر با فرزند خود تماس برقرار نکند این عشق و علاقه شکوفا نخواهد شد (علیزاده، 1380). پی بردن به این نکته هراس آور است که سرکوبی کودک بعضا از بدو تولد شروع می شود، شاید هم زودتر از آن. برای اغلب والدین دشوار و باور نکردنی است هنگامی که مادری سر خورده ، نوزادی ناخواسته را به دنیا می آورد چه کسی می تواند بگوید سر خوردگی های مادر در زمان بارداری چه اثراتی بر نوزاد گذشته است. به کودکی که بیش از حد به مادر خود وابسته است و این دلبستگی از مادر به کودک سرایت کرده است نمی تواند خود را از دیگری متمایز کند. این وابستگی شدید مانع از خود فهمی و خودیاری او شده و باعث می شود که توانایی مواجهه با فشارهای روانی (حتی ضعیف) را نداشته باشد و سریع تر از کودکان همسال خود دچار آشفتگی و پیامدهای دیگری گردد (کریمی، 1378). در ارائه الگوهای تربیتی باید زمینه ای فراهم کرد که کودک به طور خود انگیخته به الگوهایی که موجب تعالی او می شود گرایش یابد و اگر الگویی از پیش تعیین شده رزا بدون میل و رغبت درونی او (هرچند الگویی مطلوب) به او تحمیل کنیم هیچ گاه همانند سازی رفتاری و اخلاقی با آن الگو انجام نمی دهد. کودکانی که در روابط بین فردی با خواهران و برادران خود درگیری داشته و دائما به رفتارهای پرخاشگرانه دست می زنند معمولا به 4 گروه تقسیم می شوند : 1- کودکانی که همیشه مورد بی مهری و بد رفتاری والدینشان قرار می گیرند. 2- کودکانی که ناخواسته از طرف والدین خود طرد می شوند. 3- کودکانی که از نظر ترتیب تولد فاصله های طولانی و نامتعادل با فرزندان دیگر دارند. 4- کودکانی که یا بیش از حد متوقع هستند یا نمی توانند با همسالان خود ارتبتط سازنده داشته باشند (همان منبع). برای تربیت کودک لزوما به روش های پیچیده ، شرایط به خصوص یا امکانات فوق العاده نیازی نیست بلکه تنها کافی است که والدین موقعیت مناسب را بشناسند و از کوچک ترین، غیر رسمی ترین و تصادفی ترین لحظات بهره لازم را ببرند. این فرصت ها به طور طبیعی و غیر عمدی از طرف کودکان ایجاد می شود و باید به طور طبیعی از آن ها به بهترین نحو استفاده کنیم. آن چه که برای کودک مهم است رفتار و عمل والدین است نه گفتار آن ها و آن چه که به کودک گفته می شود و اهمیت کمتری دارد از رفتارهایی که کودک در والدین خود مشاهده می کند. کودکی که در خانواده دائما سرزنش و سرکوب می شود ، فردی ترسو ، خجالتی ، مطیع و روان رنجور خواهد شد و از هز نوع اظهار نظر و انتقادی وحشت خواهد داشت. تمام چیزهایی را که به او آموزش می دهند بدون چون و چرا قبول کرده و به نوبه ی خود تمام عقده ها و سرخوردگی های خود را به افراد زیر دست یا فرزندان خود منتقل خواهد کرد. هم چنین وقتی پدر و مادر به جای خود کودک، نگران آینده او هستند و به جای او انتخاب می کنند، مانع فکر و تصمیم گیری کودک درباره ی آینده او می شوند و بنابراین تیشه به ریشه ی استقلال و خوداتکایی فرزندانشان می زنند (گنجی،1385). 2-12 شخصیت و روابط والدین با فرزندان نظام اعتقادی والدین ، هم چنین تاریخچه زندگی پدر و مادر ، تجربیاتشان و شخصیت آنان تاثیر بسزایی در رفتار و روابطشان با کودک دارد. این نظام اعتقادی حتی شیوه ی انضباطی آن هارا نیز تحت تاثیر قرار می دهد. اولین بار بندیکیت (1995) خاطرات کودکی و ظهور آن ها را، پس از آن ها مورد تحقیق قرار داد. بسیاری از این خاطرات به طور ناخوداگاه و ابهام آمیزی در ذهن ظهور پیدا می کنند و به طور اجتناب ناپذیری این احیای مجدد خاطرات کودکی ، به شدت بر رفتارهای والدین نسبت به کودک تثر می گذارد. مشاهدات نشان می دهد که الگوهای رفتاری والدین ریشه در ابتدایی ترین تجبیات دوران کودکی دارد، یعنی اطفال را به گونه ای که تربیت شده اند تربیت می کنند. با وجود اینکه بسیاری از دریافت ها و اطلاعات اجتماعی آن ها نفی کننده ی این گونه رفتارها می باشد (احدی و محسنی، 1381). زن و مرد با تاریخچه زندگی و ویژگی های شخصیتی خود وارد زندگی نوینی می شوند. اگر یکی از والدین شخصیتی افسرده داشته باشد ، در کل نظام خانواده تاثیری عمیق می گذارد. خصوصا اگر مادر افسرده باشد ، نه تنها یک دلبستگی ناایمن در کودک به وجود می آید بلکه این گونه والدین در درک کودکانشان دچار مشکلات زیادی خواهند بود. والدین پرخاشگر نیز در تربیت کودکان خود الگوی ناسازگارانه ای از تعاملات اجتماعی ارائه می کنند که منجر به بروز ویژگی های پرخاشگری و ضد اجتماعی در کودک می شود. این امر در مورد اضطراب نیز صادق است. بدین معنا که پدر و مادر مضطرب در حالت اضطراب فرزندانشان موثرند (بوکوتکا و داهنر ،1992). البته نابسامانی عاطفی مادر بیشتر از پریشانی عاطفی پدر موجب اختلال در رفتار فرزندان آنان می شود. چنان چه مادری که دچار مشکلات عاطفی است ، آگاهانه یا ناآگاهانه کودک خود را برای حل مشکلات خود به خدمت می گیرد و از او وسیله ای برای براوردن نیازهای روانی خود می سازد، چنان که نه تنها به مصالح و حقوق کودک توجهی نداشته، بلکه به سدی در راه تکامل شخصیت وی تبدیل می شود (احدی و بنی جمالی، 1381). 2-13 انواع شیوه های فرزندپروری تحقیقات نشان داده است که درصد کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری و روانی به خانواده های آشفته ، از هم پاشیده و عصبی به مراتب بیش از خانواده های گرم و صمیمی است. نقش خانواده در نگرش اعتقادی و اجتماعی فرزندان نسبت به محیط خود تعیین کننده است . به طور کلی مراقبت های ناصحیح والدین ، رعایت نکردن مسائل بهداشتی ، رژیم غذایی نادرست ، فقر فرهنگی و مالی ، تعارض در روش های تربیتی از جمله مواردی است که در ابتلای کودکان به اختلال های روانی و عاطفی و رفتاری نقش موثری دارند. کاهش یا افزایش مشکلات و اختلالات رفتاری کودکان ریشه در نحوه اصلاح و تربیت والدین دارد. مهمتر از همه باید اذعان کرد که تشدید مشکلات و اختلالات کودکان از هنگامی اوج می گیرد که درمان کودک توسط روش های ناشیانه بزرگسالان آغاز می شود (کریمی، 1378). همان طور که شیوه ناز پروردگی بر فرزندان تاثیر ناروا می گذارد عکس آن نیز که خشونت و سخت گیری بیش از حد است اثر نامطلوب و تخریبی بر شخصیت کودک می گذارد. معمولا پایه ی تربیت سخت گیرانه و آمیخته با خشونت طوری استوار می شود که فاصله بین کودک و والدین را پیوسته زیاد و زیادتر می کند. از آن جا که کودک در قدم اول محتاج احساس محبت و امنیت در محیط خانواده است، وقتی دریابد پدر و مادر هدفی جز مطیع بار آوردن او ندارند دیگر پناهگاهی برای اتکا و برآوردن نیاز مهرورزی خویش نزد آنان نمی یابد و به تدریج می آموزد که از قدرت مهرورزی خود کمتر استفاده کند و بدین گونه احساس عمیق کناره گیری از محیط در او سربر می آورد و در آینه فردی بدبین ، منفی گرا و بی اعتماد به خود و دیگران می شود (یوسفی، 1386). والدینی که فرزندانشان هر چه می خواهند در اختیارشان قرار می دهند معمولا کسانی هستند که به طور ناخودآگاه فرزندانشان را دوست ندارند ولی می خواهند به این ترتیب کمبود عشق و محبت پدر و مادری را با دادن پاداش و جایزه جبران کنند. هرقدر اطلاعات والدین از تغییرهای جسمی و روانی و رشد طبیعی کودک که در نتیجه تعامل و وراثت و محیط رخ می دهد بیشتر باشد به همان میزان موفقیت آنان در راهنمایی و تربیت فرزندان بیشتر می گردد. این اطلاعات به والدین امکان درک واقعیت مراحل رشد و الزامات آن را فراهم می کند. کودکان و نوجوانانی که به خود و آینده خود امیدوار نیستند معمولا در بزرگسالی افرادی خودپرست ، سودجو ، ناامید و ترسو خواهند شد (ماسن، 2005). شیوه های رایج تربیتی که می توان نام برد عبارتند از : شیوه فرزند پروری مقتدرانه ، مستبدانه و سهل گیرانه. 2-13-1. شیوه فرزند پروری مقتدرانه والدینی که این شیوه را به کار می برند هم برای رفتار خودمختار و هم برای رفتار منضبط ، اعتبار قائلند. آنان روابط کلامی را تشویق می کنند و وقتی از اقتدار خود به عنوان والدین استفاده کرده و کودک را از چیزی منع می کنند یا از او انتظاری دارند برایش دلیل می آورند. چنین تلاش هایی ، برای ثابت کردن حقانیت اقتدار والدین اهمیت زیادی دارد ، زیرا باعث می شود فرزندان به بلوغ شناختی و اجتماعی نزدیک شود و خود را برای قبول مسئولیت زندگی آینده خود آماده کند. اقتداری که بر اساس نوع نگرانی منطقی برای رفاه فرزند باشد معمولا از طرف وی پذیرفته می شود. حال آن که اقتدار غیر منطقی که بر اساس میل بزرگسال به تسلط به فرزندانش باشد احساس طردشدگی به فرزند می دهد و گاهی خشم او را بر می انگیزد و گاهی هم به افسردگی او می انجامد (ماسن و همکاران،2005). به طور کلی والدین رابطه ی گرم و خوبی با فرزنان خود دارند و احساس های خود را در مورد کارهای فرزندانشان ابراز می نمایند و آن ها را به بیان نظرها و مشکل های خود تشویق می کنند و با آن ها همدلی می نمایند ، در تصمیم گیری ها آن ها را دخالت می دهند و در مورد پیامد و نتیجه کارشان به آن ها توضیح می دهند (مومنی و امیری،1386). 2-13-2. شیوه فرزند پروری مستبدانه والدین مستبد بر خلاف والدین با روش مقتدرانه لزومی نمی بینند که برای دستوراتی که می دهند دلیلی ارائه دهند و انتظار پیروی بی چون و چرا از دستورات خود را دارند این نوع والدین برای پیروی کردن آن چنان ارزش زیدی قائل هستند که فرزندانشان دوست ندارند پیروی کنند. در این سبک اگر کودک اطاعت نکند والدین مستبد به فشار و تنبیه متوسل می شوند. بامریند (1991)، در تحقیقات خود به این نتیجه رسید که کودکان پیش دبستانی با این نوع والدین مضطرب ، گوشه گیر و ناخشنود بودند، در صورت ناکامی در تعامل با همسالانشان با خشونت واکنش نشان می دادند (برک، 2008). در ضمن فرزندان این افراد ، اعتماد به نفس و استقلال و خلاقیت کمتری دارند ، ذهن کنجکاوی ندارند ، از لحاظ رشد اخلاقی کمتر رشد یافته اند و در برخورد با مشکلات روزمره عملی ، تحصیلی و ذهنی از انعطاف پذیری کمتری برخوردارند و معمولا والدین خود را نامهربان و سهل انگار میدانند و معتقدند که انتظارات و تقاضاهای آنان غیر منطقی و نادرست است. این گونه روش های تربیتی مانع بروز ابتکار و خلاقیت در فرزند می شود. به طور کلی در این شیوه والدین به اعمال قدرت و انضباط اجباری تاکید دارند و دستورهای خود را با تحکیم و بدون دلیل منطقی ارائه می کنند و در صورت نافرمانی از انتقاد ، سرزنش و تنبیه استفاده می نمایند (محمدی و لطیفیان،1387). 2-13-3. شیوه فرزند پروری سهل گیرانه در این شیوه والدین کنترل خاصی بر رفتار فرزندان خود ندارند و انتظار انجام مقررات را از آن ها ندارند و در مقابل آن ها کوتاه آمده و فرزندان خود را لوس می کنند. والدینی که سهل گیر، بی اعتنا یا به حد افراط مساوات طلب هستند نیز نمی توانند آن طور که نوجوانان نیاز دارند حامی آن ها باشند. بعضی از والدین می گذارند که فرزندانشان هرکاری که می خواهند بکنند شاید به دلیل اینکه کاری به کار فرزندشان ندارند یا اینکه اهمیتی نمی دهند. بعضی دیگر از مسئولیت خود برداشت نادرستی دارند (ماسن و همکاران،2005). دارلینگ در سال 1999 پی‌آمدهای شیوه های تربیتی در فرزندان را در پژوهش خود چنین عنوان می‌کند: 1- کودکان و نوجوانانی که والدین آن ها از شیوه های تربیتی مقتدرانه برخوردار می باشند، ارزش و بهای بیشتری برای خود قائل بوده و از شایستگی اجتماعی سودمند و بیشتری نسبت به سایر گروه ها برخوردار بودند. 2- علاقمندی والدین، شایستگی اجتماعی فرزندان را پیشگویی می کند. 3- کودکان و نوجوانانی که والدین مستبد دارند در تکالیف مرتبط با درس و مدرسه در حد متوسط عمل کرده و از مهارت های اجتماعی کم ، عزت نفس پایین و سطح بالاتری از افسردگی برخوردارند. 4- کودکان و نوجوانان بخشنده و زیاده رو به احتمال بیشتری دچار مشکلات رفتاری شده و عملکرد پایین در مدرسه از خود نشان می دهند اما درجه بالایی از عزت نفس و مهارت های اجتماعی داشته و کمتر دچار افسردگی می شوند (خرازی1380). 2-14 نگرش هاي فرزندپروري    منظور از نگرشهاي والدين، انديشه ها، احساسات و آمادگي هاي آنها براي عمل در رابطه با تربيت فرزندانشان مي باشد. بطور کلي اعتقاد بر اين است که سه نگرش عمده در مورد تربيت فرزندان در والدين وجود دارد (ملک مکان، 1378):    الف- نگرش سلطه گري: والديني که داراي اين نوع نگرش هستند معتقدند ضرورتي ندارد براي دستوراتي که به کودک مي دهند، دليل يا توجيهي بياورند. آنها معتقدند بايد براي فرزندانشان محدوديت هايي اتخاذ کنند.    ب- نگرش تملکي: اين نگرش در والديني وجود دارد که معتقدند با حمايتهاي افراطي از فرزندانشان آنها را تحت کنترل خود در آورند. اين گونه والدين دوست دارند آنچه دارند، وقف فرزندانشان کنند ولي کودکانشان هميشه وابسته به آنها باقي بمانند. ويژگي بارز اين گونه والدين اين است که دوست دارند قطع وابستگي عاطفي کودکانشان به آنها هرچه بيشتر به تاخير افتد و فرزندانشان هميشه در مرحله طفوليت باقي بمانند.    ج- نگرش بي اعتنايي: اين نگرش باعث مي شود والدين معتقد شوند نبايد روي رفتار فرزندانشان کنترل داشته باشند. همچنين نبايد براي تغيير رفتار کودکان از پاداش يا تنبيه استفاده کنند. آنها از فرزندان خود انتظار ندارند که عاقلانه فکر کنند. در ضمن نسبت به فرزندان خود هيچ گونه محبت يا صميميتي نشان نمي دهند. چنين والديني که داراي نگرش بي اعتنايي هستند، کودکانشان را به حال خود رها مي کنند بي آنکه به آنان سرمشقي از يک الگوي بزرگسال بنمايانند (ملک مکان، 1378). 2-14-1  اقتدار و نفوذ والدين در خانواده و فوايد آن   وقتي روابط والدين - کودک چسبنده تر از روابط پدر - مادر باشد يا اينکه سلسله مراتب اقتدار معکوس باشد (فرزندان بيشتر از والدين اقتدار داشته باشند) کنشها و تعاملات درون خانه خوش بينانه نخواهد بود (گرينگ و مارتي ، 1993 )   مزاياي فرزندپروري مقتدرانه: استينبرگ و همکاران (1994) اظهار کردهاند پژوهش در زمينه شيوههاي فرزندپروري نشان داده است نوجوانان خانواده هاي مقتدر داراي مزاياي خوبي هستند (بامريند، 1991 ؛ لامبورن و همکاران، 1991).   سبک مقتدرانه موجب پايداري شايستگيهاي کودک ميشود که به اعتقاد بامريند(1968) همين امر باعث رشد فوق العاده است. اما همانند ساير نتايج همبستگي، اين رابطه هميشگي نيز ميتواند تفسيرهاي گوناگوني داشته باشد؟ تاثيرات سودمند شيوههاي فرزندپروريای که رفتارهاي سخت گيرانه را با پاسخ گويي، درهم ميآميزد احتمالا به واسطه مکانيزمهاي مختلفي صورت ميگيرد. برجسته ترين اين عوامل آن است که چنين روش فرزندپروري باعث افزايش قابليتها و تواناييها شده و چنين کودکاني با توانمندي، کمتر در معرض خطر انجام رفتارهاي مشکل ساز قرار خواهند داشت (بامريند، ;1986 مکوبي و مارتين، 1993). علاوه بر اين بامريند (1986) نشان داده است نوجوانان والدين پاسخگو و سخت گير احتمال دارد اقتدار والدين خود را به عنوان عملي منصفانه و قانوني قضاوت کنند و بدين ترتيب اين احتمال وجود ندارد که اقتدار والدين خود را ناديده بگيرند. با قانوني دانستن اقتدار والدين، نوجوانان احتمال بيشتري دارد تا نظارت و قوانين والدين خود را که رفتار آنها را محدود مي سازد بپذيرند و اين نوجوانان به حد کمتري در برابر نفوذ گروههاي همسالان آسيب پذيرند. مطلوبيت نتايج رشد با فرزندپروري مقتدرانه با دو ويژگي اساسي در ارتباط است:  1 -   در نظر گرفتن محدوديتهاي رفتاري کودک   2 -   پاسخ دادن به نيازها و اعمال او با صميميت و مهرورزي(استينبرگ، المن و مانتس، 1989).    والدين کودکان رشد يافته از تاکتيکهاي مطلوب استفاده ميکنند، به اين دليل که نوجوانان آنها داراي هماهنگي و خوي فرمانبرداري هستند. باز هم بامريند به اين نکته اشاره ميکند که در خانوادههاي مقتدر اغلب کودکان در مقابل راهنمايي کردن بزرگسالان مقاومت ميکنند، اما والدين با آنها صبورانه و منطقي برخورد مي کنند. به اين صورت که نه تسليم خواستههاي نامعقول فرزندان ميشوند و نه پاسخ تند و مستبدانه به آنها مي دهند. بامريند تاکيد ميکند که فقط مهار شديد چندان موثر نيست، بلکه استفاده منطقي و معقول از کنترل شديد، باعث تسهيل عقل مي شود(مجد،1383).    به هر حال خصوصيات خود کودک نيز در تسهيل کاربرد سبک مقتدرانه موثر است. بدين معني که کودکان مشکل دار، با احتمال بيشتري نظم اجباري را ميپذيرند. بعضي از والدين به هنگام مقاومت کودک در برابر آنها واکنشهاي ناپايدار نشان ميدهند. اول با تغيير کردن و بعد با تسليم شدن باعث تقويت رفتار سرکشي کودک مي شوند. والديني که هر دو سبک مسامحه کار و مستبد را به صورت جسته و گريخته به کار مي برند، فرزندانشان پرخاشگر و مسئووليت ناپذير مي شوند و در مدرسه عملکرد ضعيفي دارند. به تدريج روابط بين سبک فرزندپروري والدين و بدکنشي کودکان بيشتر دو جانبه مي شود. کودک تکانشي و بد خو ; با ثبات بودن،منطقي بودن و صبوري را براي والدين بسيار سخت مي سازد(اسلمي ،1385). اين موضوعات منعکس کننده فرزندپروري دلسوزانه است. چرا فرزندپروري مقتدرانه اين قدر خوب کار مي کند؟ اولا زماني که والدين از فرزندان خود توقع رفتارهاي سنجيده و معقول دارند، در واقع آنها مسئوليتهاي افراد را در قبال يکديگر روشن کردهاند. زماني که والدين خط و مشيهاي صريح و همساني براي رفتار ارائه ميدهند، کار کودک را براي طبقه بندي دنياي اجتماعي به مراتب آسان تر ميسازند. ثانيا هنگامي که تقاضاي والدين با توضيحات منطقي همراه باشد، احتمال بيشتري وجود دارد که کودک محدوديت هاي اعمال شده بر رفتارش را بپذيرد. ثالثا هنگامي که والدين واکنش هاي کودک را مدنظر قرار مي دهند و مهر و محبت از خود نشان مي دهند، کودک مفهوم کنترل بر اعمالش را درک مي کند و حس با ارزش بودن را به دست مي آورد. به عنوان مثال يکي از تحقيقات تائيد مي کند نوجوانان والدين مقتدر داراي حس مناسب استقلال فکري و اعتماد به نفس بوده و مفهوم کنترل را در زندگي شان احساس مي کنند (استينبرگ، المن و مانتس، 1989).    بدين ترتيب نتيجه نهايي شيوه فرزندپروري مقتدرانه، کودکي شايسته است که سازگاري رواني موثر و نتيجه بخشي از خود بروز مي دهد (باکاتو، 1998). همچنين اين روش داراي ترتيبي است که به لحاظ عاطفي مطمئن مي باشد پدر يا مادر محيط ثابت و محکمي ايجاد مي کنند که کودک در اين محيط پيام هايي را دريافت مي کند که او را به عنوان فردي داراي حقوق فردي ارزيابي مي کند. اين روش مي تواند کاملا براي رشد عزت نفس و استقلال فکري مطلوب باشد. پدر و مادر به صراحت مسئوليت ها و دلايل را بيان مي کنند. اين روش مي تواند ميزان آگاهي از احساسات ديگران، درک استانداردهاي اجتماعي و اخلاقي، و آرزوها و اميدها نسبت به اهداف مشترک (از قبيل پيشرفت تحصيلي) را افزايش دهد. بعلاوه پدر يا مادر روشهاي تعاملي را ايجاد و تسريع مي کنند که مستلزم تبادل افکار و انعطاف پذيري و تلاشهايي در جهت درک متقابل باشد. اين کار مي تواند مهارتهايي را در روابط بين فردي پرورش دهد که اين مهارتها در عوض مي توانند به تعامل و کنش هاي متقابل و حساس اجتماعي با همسالان کمک کرده و در نتيجه کودکان محبوب تر با سازگاري بيشتر و بهتر را تربيت کند.   به طور کلي تحقيقات مختلف مطرح ميکنند نوجواناني که از خانوادههاي مقتدر هستند نسبت به همسالانشان که از خانوادههاي استبدادي سهل گير و يا مسامحهگر هستند، از نظر رواني و اجتماعي شايستگي بيشتري دارند. آنها مسئوليت پذير، انطباقي، خلاق، کنجکاو و داراي اعتماد به نفس هستند (مظلوم، 1382).   برجعلي (1380) دلايل اينکه چرا شيوه فرزندپروري مقتدارنه موجب حمايت از شايستگي فرزندان ميشود را اين گونه عنوان مي کند:    الف- اگر کنترل به صورت منصفانه و با استدلال باشد نه بي رويه و دلخواه، احتمال زيادي دارد که اين کنترل دروني شود.   ب- شيوه تربيتي والديني که در حفظ استانداردها در مورد فرزندان ثابت قدم هستند، الگوهايي از رفتارهاي ابراز وجود و اعتماد به آنها ارائه مي دهد. همچنين تقويت کنندگي اينگونه والدين موثر است و کودکان را براي دستيابي به انتظاراتشان تقويت مي کنند و عدم تقويت بعضي از کارها چون توام با مهرباني و دلسوزي است، تاثير بهتري خواهد داشت.     ج- توقع والدين مقتدر با توانايي فرزندان در پذيرفتن رفتارهاي خويش متناسب است. از اين رو اين گونه والدين کودکان را متقاعد مي کنند که افراد با کفايتي هستند و مي توانند در کارها موفق شوند و اين برخورد موجب رفتار پخته و مستقل و افزايش سطح حرمت خود مي شود. به نظر مي رسد که سبک قاطعانه والدين اگر با توضيحاتي در مورد قواعد و انتظاراتشان همراه باشد ، از جهات بسياري استقلال همراه با مسئوليت پذيري را در نوجوان پرورش مي دهد. نخست اينکه اين روشها امکاناتي براي خودمختاري نوجوانان فراهم مي کند که البته با راهنماييهاي والدين علاقه مند به برقراري ارتباط با نوجوانان همراه است ،دوم اينکه اين روشها نوجوان را تشويق مي کند تا با والدين همانندسازي کنند،همانندسازي که بيشتر بر اساس محبت و احترام والدين به نوجوان است نه بي اعتنايي و سهل انگاري آنان .از نظر رايان و دسي اولين گام براي دروني شدن ارزشها برقراري ارتباط با افرادي است که براي کودک مهم اند و چون سبک فرزند پروري مقتدرانه اين امکان را فراهم مي کند، منجر به دروني سازي آن مي شود،سوم اينکه با سرمشق شدن به نوجوانان نشان مي دهد که خودمختاري ممکن است ولي، در چارچوب نظم دموکراتيک (اسلمي،1385). 2-14-2  طبقه اجتماعي و سبک فرزندپروري      طبقه اجتماعي يا وضعيت اقتصادياجتماعي به موقعيت فرد در جامعه يعني طبقه بندي شدن وضعيت يا قدرت اجتماعي اشاره دارد. مک کوبي(1980، ،ترجمه ياسايي،1383)پيشنهادهاي تحقيقي درباره پرورش فرزند را مورد بررسي قرار داده و نتيجه مي گيرد که والدين طبقه اجتماعي بالا با والدين طبقه اجتماعي پايين حداقل در 4 زمينه تفاوت دارند:  1   -والدين متعلق به طبقه اقتصادي -اجتماعي پايين تر بر احترام و اطاعت،پاکيزگي،ظرافت و پرهيز از مشکل تراشي گرايش دارند. در حالي که والدين با طبقه اقتصادي-اجتماعي بالاتر بيشتر بر شادماني،حس کنجکاوي، استقلال، خلاقيت و بلندهمتي تاکيد دارند. 2   -والدين طبقه اقتصادي-اجتماعي پايين ،بيشتر محدودکننده و مستبد هستند و اغلب هنجار دلخواه خود را برقرار ميکنند و آنها با استفاده از اعمال قدرت به شکل انضباط به کودکان القا مينمايند. والدين با طبقه اقتصادي اجتماعي بالاتر،گرايش به سبکهاي پذيرندگي دارند و بيشتر از سبکهاي استنتاجي استفاده ميکنند تا انضباطي.  3   -والدين با طبقه اقتصادي-اجتماعي بالا با فرزندان خود بيشتر صحبت ميکنند و از زبان پيچيدهتري استفاده ميکنند.  4 -   والدين با طبقه اقتصادي-اجتماعي بالا، تمايل بيشتري به نشان دادن نرمي، صميميت و مهرباني با فرزندان خود دارند.    البته بايد خاطر نشان کرد که اين تفاوتها مربوط به طبقه اجتماعي والدين نشان دهنده يک ميانگين گروهي است تا يک اختلاف کلي. بعضي از والدين طبقه متوسط بسيار محدودکننده و تحکمي و رويکردشان نسبت به پرورش فرزند مسامحه کار است، در حالي که بسياري از والدين طبقه پايين، بيشتر شبيه گروه متوسط عمل ميکنند(اسلمي،1385). 2-15 فرهنگ و فرزندپروري       به نظر ميرسد که زمينه فرهنگي خانواده، تاثير مهمي در باورهاي والدين براي پرورش فرزندان داشته باشد. تفاوتهاي فرهنگي، ميتوانند تفاوتهاي خاصي را در اعتقادات، باورها و نگرشهاي والدين در مورد فرزندان بوجود آورند. مطالعات نشان ميدهند که والدين با پيشينه و زمينه فرهنگي متفاوت، در درون يک جامعه، در نظرات خود از فرزندپروري و رشد کودک متفاوت ميباشند(بورنشتين113،1991). بدين ترتيب اگر جوامع و گروههاي اجتماعي در مفاهيم خود از خصوصيات مورد نظرشان در مورد کودکان تفاوت داشته باشند، شايد بتوان گفت که باورهاي والدين به طورمنطقي در مورد رشد خصوصيات مورد نظرشان در مورد کودک نيز متفاوت خواهد بود. کوهن (1969)معتقد است که الف: عناصر درون زمينه فرهنگي والدين، اهداف و ارزشهايي را که براي فرزندان خود دارند تحت تاثير قرار مي دهند. ب:اين ارزشها منجر به تفاوتهايي در فرزندپروري خواهد شد. ج: تفاوت در نوع رفتارهاي والدين سر انجام منجر به تفاوت در عملکرد کودک خواهد شد. زمينه اصلي که فرهنگهاي جمع گرا را از فرد گرا متفاوت مي کند; پيوندهاي درون نسلي ،وابستگي و چگونگي تفردشان است(داوري و منشار،2006 ).    در حاليکه در جوامع فردگراي غربي انتظار دارند، نوجوان با نگرشها و ارزشهاي متفاوت از خانواده خود جدا شوند و به لحاظ عاطفي نيز از آنها جدا شوند و به خود متکي باشند; نوجوانان در آسيا، آفريقا و آمريکاي جنوبي،يعني جاييکه سيستم فرهنگي اجتماعي هنوز استبدادي و جمع گرا است،جدايي از خانواده تشويق نمي شود.( داوري و منشار،2006).     در مطالعهاي داوري و منشار(2005) گزارش کردند ،عربها در سيستم فرهنگي جمع گرا و مستبدانه زندگي مي کنند که در آن خانواده (گسترده)مهمتر از فرد است در نتيجه استقلال و خودشکوفايي تشويق نمي شود; زيرا آن را بنعوان نوعي خودپرستي تلقي ميکنند.    در اين مطالعه با عنوان" سبکهاي فرزندپروري، تفرد، و سلامت روان نوجوانان مصري" نتايج نشان ميدهد شيوه مقتدرانه با پيوند بيشتر با خانواده(ناهمسان با مطالعات غربي که شيوه مقتدرانه با استقلال مرتبط است) و سلامت روان بيشتر(همسان با مطالعات غربي)مرتبط است. بدين ترتيب به نظر ميرسدکه سبک مقتدرانه در جوامع عرب ارتباط و پيوند را پرورش دهد. همچنين نتايج مطالعه نشان داد سبک مستبدانه با سلامت رواني مرتبط نيست (همسان با نتايج فلسطينيها، و ناهمسان با نتايج غربي که سبک مستبدانه منجر به اختلال رواني مي شود). نتايج بيانگر اين است که معنا و اثر سبک مستبدانه در فرهنگ جمع گراي مستبد،اساسا با جامعه فردگراي آزاد متفاوت مي باشد ،و فقدان ارتباط بين سبک مستبدانه و سلامت روان در جوامع عربي ;شايد نشانه اين باشد که شيوه فرزندپروري مستبدانه آنقدر که در جامعه فردگرا اثر سو» دارد،در جامعه جمع گرا و استبدادي اثرات منفي ندارد.(داوري و منشار،2006).     2-16 نظریه های فرزندپروري    در پژوهشي اوليه که از سوي بامريند (1978) انجام شد، مقايسهاي بين روشهاي تربيتي والدين و کودکان با خصوصيات مختلف صورت گرفت. روش کار به اين صورت بود که براساس مشاهداتي که در خانه و مهدکودک انجام مي شد، کودکان براساس پنج معيار شايستگي، به ترتيب زير مورد ارزيابي قرار مي گرفتند:   در بخش زير به عمده ترين ديدگاههاي نظري در مورد تربيت کودک اشاره ميشود: 2-16-1  نظريه بامريند   در پژوهشي اوليه که از سوي بامريند (1978) انجام شد، مقايسهاي بين روشهاي تربيتي والدين و کودکان با خصوصيات مختلف صورت گرفت. روش کار به اين صورت بود که براساس مشاهداتي که در خانه و مهدکودک انجام مي شد، کودکان براساس پنج معيار شايستگي، به ترتيب زير مورد ارزيابي قرار ميگرفتند: 1 -   خويشتن داري 2 -   تمايل به برخورداري توام با کنجکاوي و اشتياق در برابر موقعيت هاي جديد و دور از انتظار 3 -   فعال بودن 4-    اتکا به خود 5 -   توانايي ابراز محبت به همبازي ها    کودکان براساس نمره هايي که در اين پنج معيار به دست آوردند به سه گروه تقسيم شدند:   الف) گروهي که در تمام معيارها نمره هاي بالايي داشتند و کودکان شايسته و رشديافته ناميده شدند.   ب)گروهي که خويشتن دار و متکي به خود بودند ولي از موقعيتهاي جديد بيم داشتند و علاقه چنداني براي آميزش با ساير کودکان از خود نشان نميدادند.   ج) گروهي نيز شامل کودکاني بودند که در تمام معيارها نمره هاي پائين داشتند، يعني به کمک ديگران متکي بودند. از موقعيت هاي جديد کناره ميگرفتند و در خويشتنداري نمرههاي پائين داشتند. اين گروه رشد نايافتهترين گروه کودکان بودند که مورد مشاهده قرار گرفته بودند.  سپس محققين با استفاده از مصاحبه و روشهاي مشاهده، چهار جنبه از رفتار والدين را مورد ارزيابي قرار دادند. اين جنبه ها عبارتند از:  1-  کنترل: ميزاني که والدين سعي مي کنند در فعاليتهاي کودکان دخالت کنند و وابستگي با پرخاشگري کودکان را مطابق با معيارهاي خود تغيير ميدهند.  2-  توقع رشد يافتگي: فشارهايي که به کودک وارد ميشود تا عملکرد او با ميزان توانايي وي هماهنگ شود.  3- وضوح ارتباط بين مادر و کودک: ميزان توانايي مادر در توضيح دلايل به هنگام اطاعت طلبيدن از کودک و ميزان توجه آنها به عقايد و احساسات کودک.  4- فرزندنوازي (مراقبت): به ميزان محبت و عطوفتي که نسبت به فرزندانشان از خود نشان مي دهند و لذت بردن از پيشرفت فرزندانشان اشاره دارد. چنين والديني مهربان و پرحرارت هستند و ارتباط خوبي با فرزندانشان برقرار مي کنند. اين افراد در عين حال که به عقايد فرزندانشان احترام قائل اند، در مورد رفتارهائي که براي فرزندان خود مناسب مي دانند، پيگيرانه و خالي از ابهام عمل مي کنند.    بدين ترتيب بامريند از طريق مشاهداتي که در شرايط آزمايشگاهي بدست آورد و اطلاعاتي که راجع به والدين کودکان از طريق مشاهدات خانگي و مصاحبه هايي که هم از مادران و هم از پدران تنظيم نمود، سه شيوه رفتار و تربيت والدين را مشخص کرد. (فلچر و جفريس، 1999).    بايد متذکر شويم ،انجمن ملي تحقيق(1993) نظريه بامريند را تجديدنظر کرده و مطرح نمود "ترکيب گوناگون دو بعد پذيرندگي و توقع داشتن چهار شيوه فرزندپروري را ارائه ميکند که پژوهش بامريند به سه شيوه آنها متمرکز شده است"(کيپک و پالمر، 1997).   والدين مقتدر: والدين مقتدر(اقتدارگرا) به صورت افرادي با صميميت و محبت زياد (اين گونه والدين در زندگي فرزندان خود مشارکت کرده و به نيازهاي آنها پاسخ مي دهند) و کنترل رفتاري (آنها محدوديت هاي واضح و مناسب با سن فرزندان براي رفتارهاي او در نظر مي گيرند) تعريف مي شوند. والدين مقتدر معيارهايي به فرزندان نشان ميدهند که طبق آنها زندگي کنند. غالبا مي خواهند چيزهايي را از نوجوان خود بياموزند. (فلچر و جفريس، 1999).   باربر (1996) معتقد است خصوصيات اصلي اين شيوه فرزندپروري شامل مشارکت و علاقه زياد والدين به زندگي فرزندان، برقراري ارتباط باز با آنها، داشتن اطمينان به آنها، تشويق و ارتقاي سلامت رواني و کنترل بالاي رفتاري آنهاست شامل آگاهي از اين که فرزندانشان کجا هستند، با چه کساني مي باشند، و چه کاري انجام مي دهند. اين والدين از کودکان خود توقع رفتار معقول و سنجيده دارند. آنها توقعات خود را به صراحت بيان کرده و توضيحاتي را ارائه ميدهند تا به کودک براي درک دلايلشان براي تقاضاها کمک کنند. آنها همچنين به گفتههاي کودکان خود گوش ميدهند و گفتگو با آنها را ترويج ميدهند. والدين مقتدر در کنش خود با کودکان دلسوز و صميمي هستند. هرچند اين والدين در تعاملات خود با فرزندانشان گرم هستند و اغلب از تقويت مثبت براي هدايت رفتار استفاده مي کنند. با اين حال هنگامي که موقعيت اقتضا ميکند از بازخواست و تنبيه هم به صورت ملايم استفاده ميکنند. اين والدين آماده اعمال کنترل مستقيم بر کودکانشان هستند و تمايلي به تسليم شدن در مقابل رفتارهاي ناخوشايندي چون جيغ زدن و ريخت و پاش ندارند. رفتار مستقل و حاکي از بلوغ فرزندانشان را ترغيب مي کنند و وقتي اين والدين به اعمال فرزندانشان نظم ميبخشند، منطق حاکم بر اعمالشان را هم به آنها توضيح ميدهند (بامريند، 1991).   آنها در زمان اشتباهات فرزندان به آنها اجازه ميدهند دلايل خود را ارائه دهند و در اين خصوص قضاوت زود هنگام نميکنند. آنها فضاي رواني آرامش بخشي را در منزل ايجاد ميکنند تا کودکان بدون نگراني راجع به مسايل خود با آنان گفتگو کنند . آنان ميدانند تنبيه سبب رشد و باليدگي آنها نشده، بلکه سبب ايجاد نفرت و بيزاري در آنها ميشود. آنها به جاي نصيحت وسرزنش کردن فرزندان از طريق گفتگو به اصلاح رفتار آنان ميپردازد(بامريند،1968)     اين والدين به اندازه» کافي با شيوههاي مختلف فيزيکي و کلامي با فرزندانشان صحبت ميکنند. آنها بين فرزندانشان تبعيض قايل نميشوند .برخورد آنان با فرزندانشان احترام آميز است و در اين زمينه تظاهر نميکنند. آنها در رفتارهاي منزل به کودک حق انتخاب ميدهند تا آگاهانه رفتارهاي مناسب را انجام دهد. آنها زمان زيادي را صرف آموزش مسئوليت پذيري براي کودکان ميکنند و تلاش مي نمايند تا فرزندانشان به استقلال بيشتري دست يابند.اين والدين هنگام مسئوليت دادن به کودکان نحوه اجراي آن را نيز آموزش مي دهند. در اين خانواده ها معمولا افراط و تفريط وجود ندارد،يعني نه در محبت کردن افراط مي کنند و نه در اعمال قوانين. اين والدين به جاي قوانين بسيار زياد ،ارزشها را به کودکان آموزش مي دهند(داوري و منشار،2006)    اين والدين معتقدند که پرورش وتربيت کودک امري اکتسابي است که از طريق تلاش بهبود مييابد، لذا هر گونه تلاشي را در جهت آموزش مسايل تربيتي مينمايند. قوانينشان به هيچ وجه براي کودکان آسيب رساننده نميباشد ولي پيامدهاي معقولانه رفتار را حتما اعمال ميکنند ،لذا ميتوان اين پدران و مادران را والدين قاطع ناميد ،يعني اگر به کودک بگويند "درصورتي که با من بد صحبت کني ،من خواستههايت را انجام نمي دهم"، حتما اين کار را انجام ميدهند(پارکر56،1981).   در اين شيوه والدين انعطاف پذيرند و ضمن اعطاي آزادي به فرزندان خود براي هدايت آنها مقررات و چارچوبهاي روشني تعيين ميکنندو با اينکه در اين چارچوبها قاطع و مصمم هستند، اما مستبد و باز دارنده نيستند. در عين حال آنها براي مقررات وضع شده، دلايلي ارائه ميدهند. اين والدين به نيازها و عقايد فرزندانشان حساسند و آنان را به رعايت مقررات خانوادگي تشويق ميکنند(احدي و جمهري، 1378). به زعم باربر، بين و اريکسون(2002) اين والدين فرزندان خويش را تشويق ميکنند تا علائق و ارزشهاي خود را دنبال نمايند و از برخورد مستبدانه با آنها اجتناب ميورزند. اين والدين هم براي رفتار خودمختارانه و هم انضباط ارزش قائلند. زيرا معتقدند کنترل منطقي و نيز آزادي حساب شده موجب ميگردد کودکان قوانين و اصول رفتارهاي صحيح را دروني کرده و در قبال رفتار و اعمال خود احساس مسئوليت نمايند(احدي و جمهري، 1378).    اين نوع خانوادهها پشتيبان عاطفي قوياي براي کودک به حساب مي آيند(ماسن ،2004) افراد ميتوانند در انتخاب هدفهاي زندگي و خانوادگي، اتخاذ روشهاي مناسب، تقسيم درآمد خانواده، مخارج خانه و طرز زندگي اظهارنظر کنند. در اين خانوادهها اصل براين است که کوچک و بزرگ در مسائل مربوط به خود صلاحيت اظهارنظر دارند.  اين والدين همچنين به نوجوانان خود کمک ميکنند در برخورد با هر موضوعي همه جوانب را بسنجند. از اين که فرزندانشان برخي از مسائل را بهتر از آنان بشناسند، احساس رضايت ميکنند; درباره مسائل فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي با فرزندانشان گفتگو ميکنند. وقتي فرزندان نمرات خوبي ميگيرند و موفقيتي به دست ميآورند به آنان پاداش و آزادي بيشتري ميدهند و اگر نمرات پايين بگيرند با تشويق آنان به فعاليت بيشتر آنها را کمک ميکنند و آزادي آنان را محدودتر ميکنند(لطف آبادي، 1378).   اين تيپ از والدين تعادل خوبي بين خودمختاري و استقلال و در انحصار بودن و محدوديت فرزندانشان فراهم ميکنند که خوداتکايي را رشد دهد و از سوي ديگر، براساس آن انواع نمونهها، الگوها، محدوديتها و راهنماييها را به منظور ايجاد شرايط مناسب براي رشد نيازهاي فردي آماده ميکنند. خانوادههاي مقتدر بيشتر از ساير خانواده-ها قادر به سازگاري با مرحلههاي مختلف چرخه زندگي خانوادگي هستند(هيله،1980 ;نقل از شيلينگ; ترجمه آرين ،1374). نهايتا ممکن است خود کودک هم نقشي در شکل گيري تربيت مقتدرانه بازي کند (شيلينگ، 1981؛ آرين ،1374)   قوانين اين خانوادهها بر اساس دانش ميباشد و سليقه معمولا در وضع قوانين نقشي ندارد. مهمترين نقش والدين در خانواده نقش مربي و مدير است و از آن مهمتر نقش مشاور مي باشد، يعني اين والدين هميشه آماده هستند در صورت لزوم در حل مسائل کودکانشان به آنها کمک نمايند. قوانين انعطاف پذير(داراي استثناهاي معقولانه که سبب اجراي بهتر آن مي شود.) و متناسب با سن و جنس کودک و شرايط اجتماعي ميباشد(ماسن 2004). والدين مقتدر در جهت رشد يافتگي فرزندان انتظارات معقولي دارند و با برقراري محدوديتها و تاکيد بر اطاعت آنها را تحت فشار قرار ميدهند و همزمان نسبت به فرزندان ابراز محبت و صميميت ميکنند. در مجموع اين سبک يک روي آورد آزادمنشانه و منطقي است که هم حقوق والدين و هم حقوق فرزندان را مشخص ميکند و هم براي آنها احترام قايل است(اسلمي،1385).     يافته هاي بامريند (1968)نشان داد  کودکاني که والدين اقتدارگرا داشتند، به طور معناداري از رشد خوبي برخوردار بودند، حالت سرزندگي و شادابي بيشتري داشتند، در تسلط به تکاليف جديد اعتماد به نفس و خود کنترلي بالايي داشتند. کمتر نقش جنسي قالبي را از خود نشان ميدادند. شواهد اخير وجود رابطه مثبت بين فرزند پروري قاطعانه و مهارتهاي عاطفي و اجتماعي را در سالهاي پيش از مدرسه تاييد ميکنند. پژوهشهايي که همبستگيهاي فرزندپروري قاطعانه در سنين بالاتر را مورد آزمون قرار دادهاند،گزارش کردهاند که بين اين سبک و بسياري از جنبه هاي شايستگي در سنين بالا رابطه وجود دارد.اين شايستگي ها شامل سطح بالاي خود، رشد يافتگي ،اجتماعي و پيشرفت در مدرسه مي باشد(اسلمي،1385).   بامريند مشاهده کرد که رفتار فرزندان والدين مقتدر با همسالان خود صميميتر و دوستانهتر است. آنان داراي حسن همکاري با بزرگسالان ميباشند و افرادي مستقل، با انرژي و مستعد موفقيت هستند. همچنين آنها خويشتنداري زيادي از خود نشان ميدهند. اين مجموعه ويژگيها غالبا قابليت کاربردي يا ابزاري نام دارد(مکوبي ومارتين1983).   در تاييد نظريه بامريند و ونار(1994)در يافت که اين بچهها عزت نفس، خود کنترلي ، امنيت و کنجکاوي بيشتر و مشکلات رفتاري و شناختي کمتري نسبت به فرزندان والدين مستبد وسهل گير از خود نشان ميدهند(مجد،1383). کودکان در اين نوع خانواده ها صميميت، خلاقيت، اصالت، سازندگي و کنجکاوي خاصي از خود نشان مي دهند. با آزادي معقولي که در خانواده برقرار است، کودکان فرصت گفتگو با والدين را مي يابند و در تصميم گيري ها شرکت مي جويند. به طور کلي اين کودکان شديدا فعال و پرانرژي بوده و در بيان احساسات خود کمتر دچار وقفه و تعارض مي شوند (ماسن،2004).     يافتههاي تجربي نيز نشان دادهاند شيوه فرزندپروري مقتدر يا منطقي با سطوح بالاتر سازگاري، انطباق، بلوغ رواني، شايستگي رواني-اجتماعي، عزت نفس و موفقيت آموزشگاهي فرزندان آنان مرتبط است(پالسون و اسپوتا، 1996).   کودکان با والدين اقتدار منطقي در همه سنين مطلوبترين رفتارها را نشان ميدهند. آنها روابط خوبي با همسالان و بزرگسالان داشته و معمولا شاداب و متکي به خود بودهاند. در دوره نوجواني سطوح بالايي از شايستگيهاي اجتماعي را نشان داده و به ندرت مشکلات سوء مصرف مواد داشتند (ملک مکان، 1378).   والدين مستبد: بامريند دريافت برخي والدين فوق  العاده محدود کننده و سلطه جو هستند. آنها براي احترام به قدرت و اطاعت اکيد از دستوراتشان ارزش قائل ميشوند و به جاي استفاده از استدلال يا توضيح براي کنترل اعمال فرزندانشان به روشهاي زورگويانه از قبيل تهديد و تنبيه بدني تکيه ميکنند. اين گونه والدين در قياس با ساير والدين کمتر به فرزندشان مهر ميورزند(بامريند، 1991).   اين والدين متوقع هستند و وقتي فرزندان تمايلي به اطاعت ندارند، نسبت به آنها بيعلاقگي نشان ميدهند و حتي گاهي آنها را طرد ميکنند. برخورد اين والدين را ميتوان در اين جمله نشان داد که "اين کار را انجام بده ، چون من اينطور مي گويم".در نتيجه تبادل و ارتباط کمي با فرزندان خود دارند. پر واضح است که چون سبک مستبد بر اساس خواستههاي دلخواه والدين است، استقلال فرزندان محدود ميشود(بامريند ،1971).   اين والدين به نظرات متخصصين تعليم وتربيت توجهي ندارند و معتقدند که هيچ شخصي مثل آنها نميتواند قوانين پرورشي را وضع نمايد. آنها معتقدند که تربيت يک امر ذاتي است و نياز به يادگيري و آموزش ندارد. آنها در خصوصيترين اعمال کودکان خود دخالت ميکنند مثلا داخل کيف، ميز و کتابهاي فرزندان خود را ميگردند و حتي به تلفنهاي خصوصي فرزندان خود گوش ميکنند(بامريند ،1971).  2-16-2 نظريه» اريکسون:     بنابر نظريه تحول رواني- اجتماعي اريکسون، شکل گيري شخصيت بر طبق مراحل و بر اساس رشد بدني که تعيين کننده کشش فرد نسبت به جهان خارجي و هشيار شدن وي نسبت به آن است تحقق مي پذيرد. بر اساس مراحل 8گانه رواني اجتماعي اريکسون، اهداف و سبکهاي فرزند پروري والدين در مراحل مختلف رشد تغيير ميکند(اسلمي،1385).    در مرحله اول رشد رواني اجتماعي اريکسون که اعتماد در برابر عدم اعتماد ميباشد و از تولد تا 18 ماهگي را شامل ميشود، هدف اصلي فرزند پروري در اين مرحله پاسخگويي به نيازهاي فرزند ميباشد. هدف اصلي فرزندپروري براي کودکاني که در سنين 18 ماهگي تا 3 سالگي به سر ميبرند و در مرحله خود مختاري در برابر شک وترديد مي باشند، کنترل رفتار فرزندان ميباشد. براي کودک 3 تا 5 ساله که در مرحله ابتکار در برابر احساس گناه به سر مي برد، هدف عمده فرزندپروري بايد پرورش خود گرداني باشد(اسلمي،1385).    مرحله چهارم که اريکسون اين مرحله را کارايي در برابر احساس حقارت ناميده است و کودکان 5 تا 11 ساله را در بر مي گيرد، هدف اصلي فرزندپروري ترقي دادن و پيشرفت کودک است.در مرحله پنجم که دوران نوجواني است(1113 سالگي)و مرحله هويت در برابر آشفتگي مي باشد، هدف اصلي فرزند پروري تشويق به استقلال و حمايتهاي عاطفي است(اسلمي،1385).  2-16-3 الگوي زيگلمن   زيگلمن روشهاي ارتباطي والدين و فرزندان را به چهار قسمت کلي تقسيم کرده است:   1   -والدين مقتدر         -2 والدين مستبد   3   -والدين سهل گير     4-والدين مسامحه گر يا بي اعتنا      که در زير ويژگيهاي هر يک از آنها را مورد بحث قرار ميدهيم.   والدين مقتدر : والدين مقتدر انعطاف پذير و مطالبه کننده هستند. آنها بر روي فرزندانشان کنترل اعمال ميکنند اما در عين حال پذيرنده و پاسخ دهنده نيز هستند. به طور پيوسته آن قوانين را اجرا ميکنند. آنها همچنين دليل و منطق اين قوانين و محدوديتها را توضيح ميدهند. نسبت به نيازها و ديدگاههاي کودکانشان پذيرنده هستند و مواقعي که آنها در حال توصيه به فرزندان هستند احترام فرزندانشان را نيز رعايت ميکنند(زيگلمن،1999).    مقررات واضحي براي رفتارهاي کودکان وضع ميکنند. قاطع هستند ولي سخت گير و تحميل کننده نيستند. روشهاي انضباطي شان حمايتي است تا اينکه تنبيهي باشد. آنها مي خواهند کودکانشان ابراز وجود کنند. همچنين اين کودکان از لحاظ اجتماعي مسئوليت پذير و خودنظم ده و اهل مشارکت مي باشند (زيگلمن،1999).   والديني که از سبک اقتدار منطقي استفاده مي کنند به فرزندان خود مي آموزند که درگيري و اختلاف نظر با در نظر گرفتن نقطه نظر فرد ديگر و در چارچوب گفتگو، به طور موثر حل خواهد شد. آنها متناسب با سن فرزندانشان به آنها مسئوليت ميدهند و براي رسيدن فرزندان به حداکثر سطح رشدي لازم براي دستيابي به يک فرديت مطمئن و مستقل، ساختار لازم را فراهم ميآورند(زيگلمن،1999).    والدين مستبد: اين والدين قوانين را به طور انعطاف ناپذيري تحميل مي کنند. از نظر تربيتي خشن و تنبيه گرند. با رفتار بد مقابله ميکنند و کودک بدرفتار را تنبيه ميکنند. ابراز محبت و صميميت آنها نسبت به کودکان در سطح پايين است. آنها اميال کودکان را در نظر نميگيرند و عقايدشان را جويا نميشوند. کودکان داراي چنين والدين ثبات روحي و فکري ندارند و خويشتن را بدبخت ميپندارند. آنها زود ناراحت ميشوند و در برابر فشارهاي رواني آسيب پذيرند. والدين مستبد از نظر درخواست کنندگي و دستوردادن در سطح بالايي هستند اما پاسخ دهنده نيستند. آنها قدرت مدار و واضع قانون هستند و انتظار دارند دستوراتشان بدون توضيح دادن اطاعت شود. همچنين آنها محيطهاي ساختار يافته با قواعد واضح فراهم نميکنند(زيگلمن،1999).     والدين سهل گير: اين والدين نسبت به آموزش رفتارهاي اجتماعي سهل انگار هستند. نظم و ترتيب و قانون کلي در اين نوع خانواده حاکم است و پايبندي اعضا به قوانين و آداب و رسوم اجتماعي بسيار کم است. هر کس هر کاري که بخواهد مي تواند انجام دهد. فرزندان در چنين خانواده هايي داراي استقلال فکري و عملي هستند و به سبب هرج و مرج، نوعي تزلزل روحي در اين گونه خانواده ها به چشم مي خورد. اين تزلزل باعث بي بند و باري کودکان شده و سبب مي شود آنان نسبت به زندگي احساس مسئوليت نکنند. همچنين از ويژگي هاي فرزندان رشديافته در چنين خانواده هايي مي توان گفت آنها در مقابل بزگسالان مقاوم و لجوجند. آنها داراي اتکاي به نفس پاييني هستند، زود خشمگين و زود خوشحال مي شوند، تکانشي و پرخاشگرند و در مقابله با فشارهاي رواني دچار مشکل مي شوند (همان منبع).   والدين مسامحهگر يا بياعتنا( بي کفايت يا طرد کننده):    والديني که کنترل پايين و پذيرش پايين را ترکيب مي کنند، نسبتا در پرورش کودکانشان غيرمداخله گر هستند. به نظر مي رسد آنها از فرزندانشان مواظبت نمي کنند و ممکن است آنها را طرد کنند. به عبارت ديگر آنها به گونه اي غرق در مشکلات خود شده اند که نمي توانند نيروي کافي براي برقراري و اجراي قوانين اجتماعي انجام دهند (همان منبع).    والدين بيتوجه ،هم کم توقع و هم طردکننده هستند. فرزندان آنها يعني کودکاني که محبت يا پذيرش ناچيزي از جانب والدين خود تجربه کردهاند و همزمان انضباط کم يا نظارت ناهماهنگ والدين در مورد آنها اعمال شده است، در سالهاي بعدي مشکلات سازگاري نشان ميدهند، به ويژه زماني که تنبيه بدني روي آنها اعمال شده باشد. وقتي کودکان تنبيه بدني تجربه ميکنند، ميآموزند که استفاده از خشونت روش مناسبي براي حل درگيري و اختلافات است. در نتيجه تمايل پيدا ميکنند از چنين روشي براي حل درگيري و اختلافات استفاده کنند. از همين رو کودکاني که تنبيه جدي شده اند در خطر ابتلا به مشکلات رفتاري قرار دارند و به آزار و اذيت ديگران مي پردازند  با اندکي تامل متوجه مي شويم ديدگاه زيگلمن با ديدگاه شيفر تفاوت چنداني ندارد و تفاوت بيشتر در الفاظ است. در واقع بايد گفت ديدگاه ارائه شده از سوي شيفر عليرغم گذشت ساليان زياد همچنان ثابت باقي مانده است، زيرا والدين مقتدر زيگلمن همان والدين گرم و کنترل کننده شيفر، والدين مستبد زيگلمن همان والدين سرد و کنترل کننده شيفر، والدين سهل گير زيگلمن همان والدين گرم و آزاد گذارنده شيفر و والدين مسامحه گر زيگلمن همان خانواده سرد و آزاد گذارنده شيفر مي باشد(زيگلمن،1999). 2-17 مروری بر مطالعات انجام شده 2-17-1 مطالعات انجام شده در داخل کشور گندمانی، صفاری نیا و کلانتری میبدی (1392)، به بررسی سنخ شناسی فرزندپروری خانواده و تاثیرآن بر گرایش به موادمخدر در نوجوانان پسر پرداختند. به این منظور 375دانش آموز دبیرستان های دولتی عادی پسرانه شهرستان بروجن بصورت نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب نمودند. آنها گزارش کردند که میزان بالای کنترل خانواده و کمبود محبت گرایش به مواد را پیش بینی میکند. صالحی جونقانی (1379) در پژوهش خود تحت عنوان بررسی تأثیر عوامل اقتصادی – اجتماعی بر اعتیاد، به این نتایج دست مییابد که اکثریت معتادان از وضعیت اقتصادی- اجتماعی پایینی برخورداراند. همچنین بین سطح تحصیلات والدین، میزان درآمد، میزان انزواطلبی، میزان ناکامی در زندگی و میزان امید به آینده و اعتیاد رابطه معنیدار وجود دارد. هواسي (1380) در پايان نامه كارشناسي ارشد با عنوان بررسي و مقايسه شيوه هاي فرزند پروري خانواده هاي داراي نوجوانان معتاد و غير معتاد تهران، انجام داد به این نتایج رسید که والدين نوجوانان معتاد، بيشتر از سبك والديني استبدادي و طرد گنندگي استفاده مي كنند. ستاري و همکاران (1381) در پژوهشی با عنوان بررسي ميزان گرايش به اعتياد در سنين بالاي ده سال در سال 1381 ( استان اردبيل) به این نتیجه رسیدند که كنترل خانوادگي ضعيف ،روابط سست عاطفي خانواده ،پر رنگ بودن نقش مادر در خانواده ، عملكرد ضعيف پدر در خانواده ، و معتاد بودن والدين به الكل و كوكائين ، با ابتلا به اعتياد فرزندان رابطه دارد. طهراني ( 1382) در مقاله ای با عنوان پيشگيري اوليه از اعتياد مبتني بر خانواده به نتیجه رسید که كاهش تنبيه در خانواده، بكارگيري مهارتهاي والديني و بهبود ارتباطات خانوادگي امكان ابتلاء به اعتياد را كاهش ميدهد. بهفر و همکاران( 1385 ) در پژوهشی با عنوان كاركرد خانواده و دختران نوجوان مبتلا به اختلالات درون ريزي در مقايسه با گروه بهنجار به این نتیجه رسیدند آموزش والدين در دوران كودكي و ايجاد احساس اعتماد و كانون كنترل دروني از ابتلاء به اعتياد جلوگيري ميكند، بين وضعيت خانوادگي، مجرد، متاهل بودن و گرايش به اعتياد رابطه وجود دارد . کیمیجانی و ماهر (1386)، در تحقیقی به بررسی شیوه های فرزند پروری ئو اختلال سلوک پرداختند و گزارش کردند که شیوه فرزندپروری مستبدانه به صورت مثبت و شیوه فرزندپروری مقندرانه بصورت منفی با اختلال سلوک مرتبط هستند. همچنین سهرابی و حسنی (1386) به بررسی رابطه شیوههای فرزندپروری با رفتار ضداجتماعی دختران نوجران پرداختند. نتایج این تحقیق رابطه معنادار و مستقیمی را بین شیوه فرزندپروری مستبد با رفتار ضداجتماعی نشان داد، در حالی که رابطه منفی با قرزندپروری مقتدر گزارش کردند. 2-17-2 مطالعات انجام شده در خارج از کشور املکامپ و هرس (1988) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که بين شيوه هاي فرزند پروري وروابط درون خانواده با ابتلاء به اعتياد رابطه وجود دارد. سيمونز و رابرتسون (1989) در يك آزمون با نمونه آماری 343 نفر پسر كه شامل افراد معتاد و غیر معتاد ميشد به يك رابطة دو جانبه مشخص ميان برخي شاخصهاي رفتاري والدين و وارد شدن فرزندان به گروههاي منحرف هم سن و سال و نهايتاً مصرف مواد مخدر پيبردند. بر اساس یافته های این پژوهش طرد فرزندان توسط والدين از اهميت ويژه اي در گرايش فرزندان نسبت به گروه هاي منحرف هم سن برخوردار است. اين محققان همچنين باور داشتند كه طرد فرزندان توسط والدين، قابليت اتكاء و اعتماد به نفس آنان را خدشه دار مينمايد. طبق یافتههای پژوهشی پيکو(2000)، خلأ عاطفی در روابط فرزندان با والدین بهخصوص پدر از عوامل گرایش آنان به اعتیاد است. فصل سوم: روش تحقیق 2893695509460500 3-1 روش و نوع پژوهش این فصل شامل روش انجام پژوهش است.این فصل به توضیح وتوجیه روش به کاررفته در این پژوهش که برای مطالعه و تحقیق به ویژه باتوجه به انواع مختلف روش های پژوهشی و با در نظر گرفتن هدف و موضوع پژوهش مناسب دانسته شده ،می پردازد.مطالب این فصل شامل روش تحقیق ،متغیرهای پژوهش،جامعه مورد مطالعه،گروه نمونه،روش نمونه گیری،ابزارهای پژوهش،روش اجرای پژوهش و روش تجزیه و تحلیل می باشد. 3-2 روش انجام تحقیق : از آنجا که این تحقیق به بررسی رابطه شیوه های فرزند پروری والدین با گرایش به مواد مخدر در دانشجویان دانشگاه آزاد شهر بندرعباس پرداخته شد روش انجام این پژوهش توصیفی از نوع توصیفی همبستگی میباشد. روش همبستگی به رابطهی بین دویا چند متغیر که قابل تبدیل به مقدار هستند، اطلاق میشود. بررسیهای همبستگی با تعیین رابطههای موجود بین متغیرها سرو کار دارد.در این روش محقق در مورد حداقل دو متغیر با استفاده از یک نمونه یکسان از آزمودنی، اطلاعاتی را گردآوری و سپس میزان رابطه با استفاده ازضریب همبستگی تعیین میشود (دلاور، 1385). 3-2-1- جامعه آماری جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دختر و پسر دانشگاه علوم تحقیقات شهرستان بندرعباس در سال تحصیلی 1392-93 بوده است. 3-2-2-روش و طرح نمونه گیری و نمونه پژوهش: حجم نمونه با توجه به بررسی سه تحقیق در این زمینه و نوع طرح تحقیق که همبستگی است، 350 نفر به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. 3-3 ابزارهای پژوهش 3-3-1 پرسشنامه شيوه‌هاي فرزندپروري بامریند: این ابزار براي سنجش سبك فرزندپروري استفاده مي‌شود. اين ابزار براساس نظريه بامريند(1991) از الگوهاي رفتار سهل گير، مستبد و قاطع اقتباس شده كه جهت بررسي شيوه هاي فرزندپروري ساخته شده است. بامريند (1991) ميزان پايايي اين پرسشنامه را با روش بازآزمايي 81/0 براي سبك سهل گيرانه، 92/0 براي سبك مستبدانه و 92/0 براي سبك مقتدرانه گزارش نموده است. همچنين وي درمورد ميزان اعتبار پرسشنامه، رابطه بين سهل گير بودن و مستبد بودن را (50/0-) و همچنين رابطه مقتدر بودن و مستبد بودن (52/0-) را در مادران منفي يافته است. مومنی و امیری (1386) ميزان پايايي به روش بازآزمايي را براي سبك سهل گيرانه 69/0، براي سبك مستبدانه 77/0 و براي سبك مقتدرانه 73/0 گزارش نمود. اعتبار اين پرسشنامه به وسيله صاحب نظران روانشناسي و روانپزشكي مورد تاييد واقع شده است. در پژوهش حاضر پایایی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ برابر با 79/0 محاسبه شده است. 3-3-2 پرسشنامه گرایش به مواد مخدر : این ابزار استفاده شده، توسط قرباني(1380)، ساخته شده و دارای 30 سؤال ميباشد كه ميزان گرايش به مصرف مواد را ميسنجد. سؤالهاي پرسشنامه شامل سه رتبه بوده كه به هر سؤال نمره يك تا سه داده می شود. نمره بالا در هر كدام از سؤالها نشان دهنده گرايش به مصرف مواد ميباشد و براي اينكه آزمودني سوگيري نداشته باشد، برخي از سؤالها داراي نمره معكوس ميباشند. براي تعيين روايي پرسشنامه از روايي محتوا استفاده شده كه بر طبق استفاده از متون، نظر استادان دانشگاه و هم چنين كارشناسان مركز ترك اعتياد تغييرات نهايي در آن انجام گرفته است . پايايي پرسشنامه با اجرا بر روي آزمودنيهاي متفاوت محاسبه شده كه نتايج آن به اين ترتيب است : ضريب پايايي بدست آمده از اجرا بر روي 60 نفر از معتادان داوطلب ترك 76/0 محاسبه شده است. براي محاسبه ضريب پاياني از روش آلفاي كرونباخ استفاده شده است (قربانی، 1380). در پژوهش حاضر پایایی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ برابر با 81/0 محاسبه شده است. 3-4 متغییرها الف) ملاک: در این پژوهش متغیر ملاک؛ گرایش به مواد مخدر بود. ب) پیش بین : در این پژوهش متغییرهای پیشبین، شیوههای فرزندپروری در دانشجویان بوده است. 3-5 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات : براي تجزيه و تحليل داده هاي اين پژوهش از شاخص هاي آمار توصيفي مانند (ميانگين ، انحراف معيار وضريب همبستگي پيرسون ...) و همچنين از آمار استنباطي با استفاده تحليل رگرسيون استفاده شد. دادههای به دست آمده پژوهش با استفاده از سیستم نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادهها 2800985391350500 4-1- مقدمه در این فصل برای پاسخگویی به مساله طرح شده سوالات پژوهشی از روش های آمار توصیفی مانند نمودار و جداول وشاخص های آماری و از روش های آماری استنباطی مانند رگرسیون استفاده شده است. داده های جمع آوری شده در این پژوهش ابتدا با استفاده از جدول های مربوط به توصیف داده ها پرداخته سپس با بهره گیری از روش های آماری استنباطی داده ها و اطلاعات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. در بخش اول به توصیف داده ها با استفاده از روش آمار توصیفی و در بخش دوم برای تحلیل داده ها ازروش آماری استنباطی استفاده شد. 4-2- مشخصات جمعیتی در این قسمت اطلاعات آماری مربوط به مشخصات جمعیتی نمونه مورد پژوهش که شامل جنسیت و پراکندگی دامنه سنی آنان است آورده شده است. - جنسیت جدول شماره 4-1 : فراوانی و درصد فراوانی جنسیت نمونه مورد پژوهش جنسیت فراوانی درصد زن 23166مرد 11934مجموع 350100 جدول بالا نشان می دهد که از مجموع 350 نمونه مورد پژوهش تعداد 234 نفر (66%) زن و تعداد 116 نفر (34%) مرد هستند. نمودار 4-1 : توزيع درصدي مربوط به سن آزمودني هاي شرکت کننده در مطالعه حاضر جدول شماره 4-2 فراوانی و درصد فراوانی سن نمونه مورد پژوهش گروه سنی فراوانی درصد 19 تا 25 سال 1474226 تا 35 سال 1233536 سال و بالاتر 8023مجموع 350100 جدول فوق بيانگر سن آزمودني هاست که برابر جامعه آماری مورد مطالعه از دانشجویان 19 سال یه بالا در این تحقیقی استفاده شده و بيشترين فراواني 147 نفر(42%) براي 19 تا 25 سال و کمترين 80 نفر (23%) برای سن 36 سال و بالاتر بوده است . نمودار 2-4 مربوط به فراوانی و درصد فراوانی سن نمونه مورد پژوهش 4-2- اطلاعات توصیفی متغیرهای تحقیق در این قسمت اطلاعات توصیفی پژوهش که شامل یافته های مربوط به یافته های توصیفی متغیرهای تحقیق است ارائه شده است. این اطلاعات در جدول زیر نشان داده شده است. جدول شماره 4-1 : میانگین و انحراف معیار متغیرهای تحقیق متغیرها تعداد حداقل حداکثر میانگین انحراف معیار شیوه فرزندپروری آزادگذاری 350105057/26141/9شیوه فرزندپروری استبدادی 350105057/27688/9شیوه فرزندپروری اقتدارمنطقی 350105003/39717/7شیوه های فرزندپروری 3503015019/93203/26گرایش به مواد مخدر 3500542/40738/0 بررسی یافته های توصیفی متغیرهای تحقیق مطابق جدول بالا نشان داد که میانگین شیوه فرزندپروری آزادگذاری برابر با 26/57 (انحراف معیار 141/9)، شیوه فرزندپروری استبدادی برابر با 57/27 (انحراف معیار 688/9)، شیوه فرزندپروری اقتدار منطقی برابر با 03/39 (انحراف معیار 717/7) و میانگین مجموع شیوه های فرزندپروری والدین نیز برابر با 19/93 (انحراف معیار 203/26) است. میانگین گرایش به مواد مخدر در دانشجویان نیز برابر با 2/40 (انحراف معیار 738/0) است. 4-3- یافته های استنباطی 4-3-1 فرضیه اول : بین شیوه فرزندپروری آزادگذاری والدین با گرایش به مواد مخدر دانشجویان شهر بندرعباس، رابطه معناداری وجود دارد. به منظور بررسی این فرضیه تحقیق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که نتایج آن در جدول زیر ارائه شده است. جدول شماره 4-2 : همبستگی شیوه فرزندپروری آزادگذاری والدین با گرایش به مواد مخدر دانشجویان متغیرها تعداد ضریب همبستگی سطح معناداری گرایش به اعتیاد 350702/00001/0شیوه فرزندپروری آزادگذاری چنانچه از جدول فوق مشاهده می شود بین گرایش به اعتیاد و سبک فرزند پروری آزادگذاری رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (01/0>P ، 350n= ، 702/0r=). لذا فرض صفر رد و فرضیه تحقیق تأیید می شود. به عبارت دیگر گرایش به اعتیاد در شیوه فرزندپروری آزادگذاری بیشتر مشاهده می شود. بنابراین فرضیه پژوهشگر تأیید می گردد. 4-3-2 فرضیه دوم : بین شیوه فرزندپروری استبدادی والدین با گرایش به مواد مخدر دانشجویان شهر بندرعباس، رابطه معناداری وجود دارد. به منظور آزمون این فرضیه تحقیق از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که نتایج آن در جدول زیر ارائه شده است. جدول شماره 4-3 : همبستگی شیوه فرزندپروری استبدادی والدین با گرایش به مواد مخدر دانشجویان متغیرها تعداد ضریب همبستگی سطح معناداری گرایش به اعتیاد 350674/00001/0شیوه فرزندپروری استبدادی چنانچه از جدول فوق مشاهده می شود بین گرایش به اعتیاد و سبک فرزند پروری استبدادی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (01/0>P ، 350n= ، 674/0r=). لذا فرض صفر رد و فرضیه تحقیق تأیید می شود. به عبارت دیگر گرایش به اعتیاد در شیوه فرزندپروری استبدادی بیشتر مشاهده میشود. بنابراین فرضیه پژوهشگر تأیید می گردد.. بنابراین فرضیه پژوهشگر تأیید می گردد. 4-3-3 فرضیه سوم : بین شیوه فرزندپروری اقتدار منطقی با گرایش به مواد مخدر دانشجویان شهر بندرعباس، رابطه معناداری وجود دارد. این فرضیه از تحقیق نیز با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون مورد ارزیابی قرار گرفت که نتایج آن در جدول زیر ارائه شده است. جدول شماره 4-4 : همبستگی شیوه فرزندپروری اقتدارمنطقی با گرایش به مواد مخدر دانشجویان متغیرها تعداد ضریب همبستگی سطح معناداری گرایش به اعتیاد 35076/0-0001/0شیوه فرزندپروری اقتدار منطقی چنانچه از جدول فوق مشاهده می شود بین گرایش به اعتیاد و سبک فرزند پروری اقتدار منطقی رابطه منفی و معناداری وجود دارد (01/0>P ، 350n= ، 76/0-r= ). لذا فرض صفر رد و فرضیه تحقیق تأیید می شود. به عبارت دیگر گرایش به اعتیاد در شیوه فرزندپروری اقتدار منطقی کمتر مشاهده می شود. بنابراین فرضیه پژوهشگر تأیید می گردد 4-3-4 فرضیه چهارم : شیوههای فرزندپروری والدین، گرایش به مواد مخدر دانشجویان را بصورت معناداری پیش بینی میکند. این فرضیه از تحقیق بیانگر پیشبینی گرایش به اعتیاد دانشجویان از طریق شیوههای فرزندپروری والدین است. به منظور بررسی این فرضیه از تحقیق از آزمون رگرسیون گام به گام استفاده شد که نتایج آن در جدول زیر ارائه شده است. جدول شماره 4-5 : نتایج رگرسیون بین شیوه های فرزندپروری با گرایش به اعتیاد دانشجویان متغیر ضریب رگرسیون سهم کلسهم خالصگرایش به مواد مخدر 225/0042/0039/0 همانطور که در جدول بالا مشاهده می شود، سبک های فرندپرروی توانستهاند به عنوان پیشبین گرایش به مواد مخدر با ضریب رگرسیون 225/0 وارد معادله شوند. همچنین مشخص شد که این متغیر توانسته 4% از واریانس گرایش به مواد مخدر را پیشبینی نماید (001>P، 04/0=Adjusted R، 225/0=R). به منظور ارزیابی معناداری ضریب رگرسیون بدست آمده و سهمهای کلی بدست آمده تحلیل واریانس یک راهه انجام شد. با تبدیل ضریب رگرسیون به ضریب F، معناداری آنها در هر مرحله به طور جداگانه محاسبه شد. نتایج در جدول 4-6 ارائه شده است. جدول شماره 4-6 : نتایج تحليل واريانس مدل رگرسیون شیوه های فرزندپروری با گرایش به اعتیاد دانشجویان مجموع مجذورات درجه آزادی میانگین مجذورات FPرگرسیون 199/6233733/207692/16001/0باقیمانده 189/431346246/1مجموع 389/1054349 با توجه به جدول 4-7 مشاهده میشود که سهم کلی پیشبینی گرایش به مواد مخدر بر اساس سبک های فرزندپروری معنادار میباشد (001/0>P، 346=df، 692/16=F). بنابراین میتوان از سبکهای فرزندپروری به عنوان یک پیشبین معناداری در رابطه با گرایش به مواد مخدر یاد کرد. ضرایب خام و استاندارد به منظور پیشبینی گرایش به مواد مخدر در جدول 4-7 ارائه شده است. جدول شماره 4-7 : نتایج ضریب Beta شیوه های فرزندپروری با گرایش به اعتیاد دانشجویان BBetaTPآزادگذاری099/0519/0734/108/0استبدادی124/0694/0704/2007/0اقتدار منطقی206/0-914/0-927/7-0001/0 نتایج رگرسیونی نیز نشان داد که از میان شیوه های فرزندپروری، شیوه فرزندپروری اقتدار منطقی با ضریب Beta برابر 914/0- (01/0>P) و شیوه فرزندپروری استبدادی با ضریب Beta برابر با 694/0 (01/0>P) توانسته اند پیش بین هایی معناداری برای گرایش به مواد مخدر باشند. سبک فرزندپروری استبدادی، گرایش به مواد مخدر را در جهت مثبت و سبک فرزندپروری اقتدار منطقی، گرایش به مواد مخدر را در جهت منفی پیش بینی کرده است. این در حالی است که شیوه فرزندپروری آزادگذاری با توجه به ضریب Beta برابر با 519/0 نتوانسته گرایش به مواد مخدر را در جهت معناداری پیش بینی نماید (05/0P). بعبارت دیگر مشاهده شد، دانشجویانی که والدین آنها شیوه تربیتی آزادگذاری داشتند دارای گرایش به مواد مخدر بیشتری دارند، یعنی دارای همبستگی و رابطه مثبت میباشند. نتیجه این پژوهش با تحقیقات ستاری و همکاران (1381) و سيمونز و رابرتسون (1989) همسویی دارد. که نشان دهنده رابطه شیوه ی فرزندپروری آزادگزاری با بزهکاری و اعتیاد است. اين والدين نسبت به آموزش رفتارهاي اجتماعي سهل انگار هستند. نظم و ترتيب و قانون کلي در اين نوع خانواده حاکم است و پايبندي اعضا به قوانين و آداب و رسوم اجتماعي بسيار کم است. هر کس هر کاري که بخواهد مي تواند انجام دهد. فرزندان در چنين خانواده هايي داراي استقلال فکري و عملي هستند و به سبب هرج و مرج، نوعي تزلزل روحي در اين گونه خانواده ها به چشم مي خورد. اين تزلزل باعث بي بند و باري کودکان شده و سبب مي شود آنان نسبت به زندگي احساس مسئوليت نکنند. همچنين از ويژگي هاي فرزندان رشديافته در چنين خانوادههايي ميتوان گفت آنها در مقابل بزگسالان مقاوم و لجوجند. آنها داراي اتکاي به نفس پاييني هستند، زود خشمگين و زود خوشحال مي شوند، تکانشي و پرخاشگرند و در مقابله با فشارهاي رواني دچار مشکل مي شوند (زيگلمن،1999). در پژوهش های مختلف نشان داده شده است که شیوه های فرزند پروری ادراک شده (محبت- طرد) از عوامل گرایش به سوی مواد مخدر می باشد .بنابر این والدینی که حمایت گر افراطی هستند به شیوه ای موافق و همسو با تکانه ها وامیال کودک عمل می کنند،کودک را در انجام هر کاری آزاد می گذارند،قواعد انضباطی اندکی برقرار می کنند ،اما به نیازهای اصلی او توجهی نمی کنند. هر چند امکانات و لوازم فراوانی دراختیار کودک هست ، کودکانی کسل ،بی تفاوت و بی مسئولیت پرورش می دهند که ابتکار و خود انگیختگی را از دست داده و منفعل ، بی حوصله و بی ثبات در مواجه شدن با سختی ها بار می آیند و انتظار دارند که همه چیز به آنها داده شود(صادقی و همکاران، 1388). آزادگذاری والدین نسبت به رفتار فرزندان و کمک به آنان در تصمیم گیریهای مربوط به رفتارهای مختلف خود باعث میشود فرزندان انجام هرعملی را با تجربه و تسلطی که نسبت به شرایطی که توسط والدین برای آنان محیا شده را انجام دهند. از طرفی والدینی که در محبت به فرزندان خود افراط می کنند، تلاش می کنند تا همه نیازهای نوجوانانشان را بدون توجه به سن و انتظاراتشان پاسخ دهند و برای آنها محدودیتی قایل نمیشوند و هیچ تلاشی برای شکل دهی اعمال و رفتار آنها انجام نمیدهند . برخی از آنها نرم خو و برخی بی تفاوتاند و روش آنها پرهیز از مسئولیت با صدور اجازه برای انجام هر کاری به کودک و نوجوان می باشد. این کودکان در آینده ای نزدیک به نوجوانانی بی بندوبار ، لا ابالی، سهل انگار ، خودخواه و بی هدف تبدیل می شوند که احساس مسئولیت نمی کنند و قادر به زندگی اجتماعی نیستند و اغلب در زندگی با شکست مواجه می شوند و در صورت مواجهه با سختی های بهنجار دوره نوجوانی به صورت فردی ضعیف که فاقد مهارتهای لازم برای مقابله با مسائل خود میباشد ، عمل میکنند. در نتیجه برای فرار از مسئولیتها یا عدم کنترل تکانه ها به سمت مواد روی می آورند (کوروش نیا و لطیفیان، 1386). 5-2-2 فرضیه دوم: "بین شیوهی فرزندپروری استبدادی و گرایش مواد مخدر دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد." همانگونه که در جدول شماره(4-3) فصل چهارم پژوهش گزارش شد. نتايج آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان میدهد که فرضیه پژوهش حاضر تائید شده است(01/0>P). بعبارت دیگر مشاهده شد، دانشجویانی که والدین آنها شیوه تربیتی استبدادی داشتند دارای گرایش به مواد مخدر بیشتری دارند، یعنی دارای همبستگی و رابطه مثبت میباشند. این بدان معناست که هرچه میزان استفاده والدین از شیوه فرزندپروری استبدادی بیشتر باشد، گرایش به مواد مخدر دانشجویان بیشتر خواهد بود و نیز هرچه میزان استفاده والدین از شیوه استبدادی کمتر باشد، گرایش به مواد مخدر دانشجویان نیز کمتر خواهد بود. نتایج در این مورد با یافتههای هواسی (1380)، بروك،نومرا و كوهن (1989) و پيکو(2000) همخوانی دارد. هواسي (1380) به بررسی شيوههاي فرزند پروري خانوادههاي داراي نوجوانان معتاد و غير معتاد تهران، انجام داد به این نتایج رسید که والدين نوجوانان معتاد، بيشتر از سبك والديني استبدادي و طرد گنندگي استفاده مي كنند. در تبیین نظری این پژوهش باید اشاره کرد؛ والديني که هر دو سبک مسامحه کار و مستبد را به صورت جسته و گريخته به کار ميبرند، فرزندانشان پرخاشگر و مسئووليت ناپذير ميشوند و در مدرسه عملکرد ضعيفي دارند. به تدريج روابط بين سبک فرزندپروري والدين و بدکنشي کودکان بيشتر دو جانبه ميشود. کودک تکانشي و بد خو، با ثبات بودن، منطقي بودن و صبوري را براي والدين بسيار سخت ميسازد(اسلمي ،1385). در تبیین دیگر این فرضیه پژوهشی میتوان بین کرد که والدين بيتوجه ،هم کم توقع و هم طردکننده هستند. فرزندان آنها يعني کودکاني که محبت يا پذيرش ناچيزي از جانب والدين خود تجربه کردهاند و همزمان انضباط کم يا نظارت ناهماهنگ والدين در مورد آنها اعمال شده است، در سالهاي بعدي مشکلات سازگاري نشان ميدهند، به ويژه زماني که تنبيه بدني روي آنها اعمال شده باشد. وقتي کودکان تنبيه بدني تجربه ميکنند، ميآموزند که استفاده از خشونت روش مناسبي براي حل درگيري و اختلافات است. از همين رو کودکاني که تنبيه جدي شده اند در خطر ابتلا به مشکلات رفتاري قرار دارند و به آزار و اذيت ديگران مي پردازند. بطور کلی والدین طرد کننده، والدینی هستند که به فرزندان خود به عنوان " فرزند ناخواسته " نگاه میکنند ، توجهی به درک نیازهای جسمانی و روانی آنها در مراحل مختلف رشد ندارند و با منازعات، مشاجرات، تهدید به طلاق و جدا شدن از یکدیگر، احساس امنیت کودک را به خطر می اندازند. در سن نوجوانی با او مثل یک کودک رفتار می کنند و یک لحظه از امر و نهی او دست بر نمیدارند. ، تبعیض ، تحقیر و استهزا را شیوه همیشگی خود با وی قرار میدهند(زيگلمن،1999). تجربه نشان داده کنترل زیاد والدین نسبت به فرزندان آنان را نسبت به رفتارهای خلاف آگاه می کند و از این رو مخفی کاری فرزندان در قبال والدین بیشتر می شود. از این رو استبداد و فشار زیاد والدین بر فرزندان باعث می شود که آنان بابت فشارهایی که از ناحیه والدین وارد می شود به کارهای خلاف و به صورت پنهان کاری روی آورند. 52-3 فرضیه سوم: "بین شیوهی فرزندپروری اقتدارمنطقی و گرایش به مواد مخدر دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد." همانگونه که در جدول شماره (4-4) فصل چهارم پژوهش گزارش شد. نتايج آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان میدهد که فرضیه پژوهش حاضر تائید شده است(01/0>P). بعبارت دیگر مشاهده شد، دانشجویانی که والدین آنها شیوه تربیتی اقدارمنطقی داشتند دارای گرایش به مواد مخدر پایینتری هستند، یعنی دارای همبستگی منفی میباشند. در واقع نتایج نشان داد که هرچه میزان استفاده از شیوه فرزندپروری اقتدارمنطقی خانواده ها بیشتر باشد، گرایش دانشجویان به مواد مخدر کمتر خواهد بود و نیز هرچه میزان شیوه فرزندپروری اقتدارمنطقی خانوادهها کمتر باشد، گرایش به مواد مخدر در بین دانشجویان نیز بیشتر خواهد بود. برخورد منطقی والدین با فرزندان باعث تقویت تصمیم گیری و موضع گیریهای منطقی فرزندان می شود. بنابراین به نظر میرسد هر چه میزان رفتارهای منطقی والدین بیشتر باشد، رفتارهای منطقی فرزندان نیز بیشتر خواهد بود. نتیجه این پژوهش همسو با تحقیق ستاري و همکاران (1381)، میباشد. این محققان در پژوهش خود به بررسي ميزان گرايش به اعتياد در سنين بالاي ده سالبه پرداختند این نتیجه رسیدند که كنترل خانوادگي ضعيف ،روابط سست عاطفي خانواده ،پر رنگ بودن نقش مادر در خانواده ، عملكرد ضعيف پدر در خانواده ، و معتاد بودن والدين به الكل و كوكائين ، با ابتلا به اعتياد فرزندان رابطه دارد. استينبرگ و همکاران (1994) اظهار کردهاند پژوهش در زمينه شيوههاي فرزندپروري نشان داده است نوجوانان خانواده هاي مقتدر داراي مزاياي خوبي هستند (براي مثال بامريند، ;1991 لامبورن و همکاران، 1991). يافتههاي تجربي نيز نشان دادهاند شيوه فرزندپروري مقتدر يا منطقي با سطوح بالاتر سازگاري، انطباق، بلوغ رواني، شايستگي رواني-اجتماعي، عزت نفس و موفقيت آموزشگاهي فرزندان آنان مرتبط است(پالسون و اسپوتا، 1996). در تبیین نظری فرضیه بالا میتوان اشره کرد که، چنين روشفرزندپروري باعث افزايش قابليتها و تواناييها شده و چنين کودکاني با توانمندي، کمتر در معرض خطر انجام رفتارهاي مشکل ساز قرار خواهند داشت (بامريند، ;1986 مکوبي و مارتين، 1993). علاوه بر اين بامريند (1986) نشان داده است نوجوانان والدين پاسخگو و سخت گير احتمال دارد اقتدار والدين خود را به عنوان عملي منصفانه و قانوني قضاوت کنند و بدين ترتيب اين احتمال وجود ندارد که اقتدار والدين خود را ناديده بگيرند. با قانوني دانستن اقتدار والدين، نوجوانان احتمال بيشتري دارد تا نظارت و قوانين والدين خود را که رفتار آنها را محدود مي سازد بپذيرند و اين نوجوانان به حد کمتري در برابر نفوذ گروههاي همسالان آسيب پذيرند. در تبیین دیگر باید گفت که، احساس با ارزش بودن، مسولیت پذیری و درک محدودیت های گرایش به مواد را کاهش میدهد، با توجه به این زماني که والدين خط و مشيهاي صريح و همساني براي رفتار ارائه ميدهند، کار کودک را براي طبقه بندي دنياي اجتماعي به مراتب آسان تر ميسازند. ثانيا هنگامي که تقاضاي والدين با توضيحات منطقي همراه باشد، احتمال بيشتري وجود دارد که کودک محدوديت هاي اعمال شده بر رفتارش را بپذيرد. ثالثا هنگامي که والدين واکنش هاي کودک را مدنظر قرار مي دهند و مهر و محبت از خود نشان مي دهند، کودک مفهوم کنترل بر اعمالش را درک مي کند و حس با ارزش بودن را به دست مي آورد. به عنوان مثال يکي از تحقيقات تائيد مي کند نوجوانان والدين مقتدر داراي حس مناسب استقلال فکري و اعتماد به نفس بوده و مفهوم کنترل را در زندگي شان احساس مي کنند (استينبرگ، المن و مانتس، 1989). به طور کلي تحقيقات مختلف مطرح ميکنند نوجواناني که از خانوادههاي مقتدر هستند نسبت به همسالانشان که از خانوادههاي استبدادي سهل گير و يا مسامحهگر هستند، از نظر رواني و اجتماعي شايستگي بيشتري دارند. آنها مسئوليت پذير، انطباقي، خلاق، کنجکاو و داراي اعتماد به نفس هستند (مظلوم، 1382). يافتههاي بامريند (1968) نشان داد  کودکاني که والدين اقتدارگرا داشتند، به طور معناداري از رشد خوبي برخوردار بودند، حالت سرزندگي و شادابي بيشتري داشتند، در تسلط به تکاليف جديد اعتماد به نفس و خود کنترلي بالايي داشتند. کمتر نقش جنسي قالبي را از خود نشان ميدادند. شواهد اخير وجود رابطه مثبت بين فرزند پروري قاطعانه و مهارتهاي عاطفي و اجتماعي را در سالهاي پيش از مدرسه تاييد ميکنند. پژوهشهايي که همبستگيهاي فرزندپروري قاطعانه در سنين بالاتر را مورد آزمون قرار دادهاند،گزارش کردهاند که بين اين سبک و بسياري از جنبه هاي شايستگي در سنين بالا رابطه وجود دارد.اين شايستگي ها شامل سطح بالاي خود، رشد يافتگي ،اجتماعي و پيشرفت در مدرسه مي باشد(اسلمي،1385).   کودکان با والدين اقتدار منطقي در همه سنين مطلوبترين رفتارها را نشان ميدهند. آنها روابط خوبي با همسالان و بزرگسالان داشته و معمولا شاداب و متکي به خود بودهاند. در دوره نوجواني سطوح بالايي از شايستگيهاي اجتماعي را نشان داده و به ندرت مشکلات سوء مصرف مواد داشتند (ملک مکان، 1378). 5-2-3 فرضیه چهارم: "شیوه های فرزندپروری والدین، گرایش به مواد مخدر دانشجویان را بصورت معنادری پیشبینی میکند." همانگونه که در جدول شماره (4-5) فصل چهارم پژوهش گزارش شد. نتايج تحلیل رگرسیون نشان میدهد که فرضیه پژوهش حاضر تائید شده است(001/0>P). بعبارت دیگر مشاهده شد، باتوجه به شیوه فرزندپروری دانشجویان میتوان گرایش به مصرف مواد مخدر دانشجویان را پیش بینی کرد. این نتایج با یافتههای املکامپ و هرس(1988) همسو است. همچنین نتایج این پژوهش یافته های هواسي (1380) و ستاري و همکاران (1381) را تایید میکند. این پژوهشهای رابطه بین شیوههای فرزندپروری با اعتیاد و رفتار ناکارآمد را تایید میکند. همچنین طهراني( 1382) در پژوهشی به بررسی پيشگيري اوليه از اعتياد مبتني بر خانواده به نتیجه رسید که كاهش تنبيه در خانواده، بكارگيري مهارتهاي والديني و بهبود ارتباطات خانوادگي امكان ابتلاء به اعتياد را كاهش ميدهد. استينبرگ و همکاران (1994) اظهار کردهاند پژوهش در زمينه شيوههاي فرزندپروري نشان داده است نوجوانان خانواده هاي مقتدر داراي مزاياي خوبي هستند. همچنین نتایج نشان داد که شیوه فرزندپروری استبدادی و اقتدارمنطقی اثر معناداری بر گرایش به مواد مخدر دانشجویان دارند.(بامريند، 1991؛ لامبورن و همکاران، 1991). در تبیین نظری فرضیه بالا، گالارین و آلونسو (2012) بیان کردند که خانواده و شیوههای فرزندپروری از مهمترین عوامل در رشد روانی – اجتماعی فرزندان هستند. پژوهش ها نشان داده اند که برخی مولفه هلای مربوط به خانواده بویژه کنترل و حمایت والدینی با احتمال مصرف مواد در نوجوانان ارتباط دارد(کارول، کامپفر و فاولر، 2007). همچنین پژوهش های دیگری نشان داده اند که سوء مصرف مواد مخدر با صمیمیت والدینی(ترسا، ژانه و کریستوفر، 2001) و کنترل والدینی(کاساندرا، استفان، هافمن و هارمونی، 2004) ارتباط معناداری دارد. همچنین در تبیین فرضیه بالا میتوان بیان کرد که آموزش والدين در دوران كودكي و ايجاد احساس اعتماد و كانون كنترل دروني از ابتلاء به اعتياد جلوگيري ميكند، بين وضعيت خانوادگي، مجرد، متاهل بودن و گرايش به اعتياد رابطه وجود دارد(بهفر و همکاران 1385 ). خانواده يكي از مهمترين عوامل محيطي اجتماعي و فرهنگي است كه در سوء مصرف مواد سهيم مي‌باشد به ترتيبي كه اكنون دلايل مؤكدي مبني بر نقش ساختاري خانواده درمصرف، سوء مصرف و وابستگي به مواد وجود دارد مشاهدات تجربي براساس نظرگاههاي مختلف نسبت به رابطه ميان خانواده و وقوع وابستگي در اعضاء از يكديگر متفاوت و قابل تمايز مي‌باشند به تاكيد چيريلو و همكاران وسيع‌ترين بررسيها درباره خانوادههايي با يك عضو معتاد به مواد كه در ايالات متحده آمريكا انجام شده است.( باوی، 1388). اغلب مواقع خانواده و به ويژه روابط زناشويي والدين عامل واسطه‌اي براي مسائل و مشكلات است كه براي فرزندان پيش مي‌آيد چنين ارتباطي از بسياري جهات فهم تحول و رشد كودكان و فرزندان در خانواده‌ها را پيچيده مي‌نمايد متغيرهاي مربوط به روابط زناشويي والدين نسبت به روابط والدين كودك داراي تأثيرات مستقيم كمتري برآغاز سوء مصرف در فرزندان است اما با عوامل خطر ديگر كه بر مصرف مواد در فرزندان تاثير دارد تعاملي تنگاتنگ دارد بعضي محققان از را بينز بر پايه پژوهشهاي خود پي برده‌اند كه تعارضهاي زناشويي و شیوه فرزندپروری با بزهكاري و مصرف مواد توسط فرزندان و كودكان خانواده‌ها مرتبط هستند(باوی، 1388). این والدین زمان زيادي را صرف آموزش مسئوليت پذيري براي کودکان ميکنند و تلاش مي نمايند تا فرزندانشان به استقلال بيشتري دست يابند.اين والدين هنگام مسئوليت دادن به کودکان نحوه اجراي آن را نيز آموزش مي دهند(داوري و منشار،2006) . 5-3 بحث و نتیجه گیری این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین شیوههای فرزندپروری والدین با گرایش به مواد مخدر در گروهی از دانشجویان انجام گرفت. نتایج نشان داد که شیوه های فرزندپروری والدین، به طور معناداری گرایش به مواد مخدر دانشجویان را تبیین مینمایند و شیوههای فرزندپروری استبدادی و آزادگزاری نیز رابطه مثبت و معناداری بر گرایش به مواد مخدر دانشجویان دارند، در حالی که شیوه فرزندپروری اقتدار منطقی اثر معناداری بر گرایش دانشجویان به مواد مخدر ندارد. خانواده نقش بسیار مهمی در رشد و تحولات جسمی و روانی فرزندان دارند. در واقع این خانواده ها هستند که نگرش ها، علایق و گرایش های فرزندان را تنطیم و یا جهت می دهند. مانیان و همکاران (1998) اعتقاد دارند، تحول و گرایش های افراد فرایندی است که از طریق جامعه پذیری و تجربه های یادگیری اجتماعی اتفاق می افتد و نقش سبک های تربیتی والدین در شکل گیری ارزش، اهداف و نیز آموزش هنجارهای رفتاری به طور خلاصه جامعه پذیری فرزندان نقشی موثر دارد. خانواده اغلب با رفتارها و کاربرد انضباطی خاص در تربیت فرزندان خود بر اساس اعمال پیامدهای منفی یا مثبت منجر به شکل گیری شخصیت و گرایش های مختلف در آن ها می شوند (کوچانسکا، 1994). هر قدر نیازهای عاطفی ، جسمی و روانی نوجوانان از سوی والدین بر آورده شود و هماهنگ با سایر افراد جامعه بتوانند از امکانات رفاهی و مالی و ... برخوردار باشند ، از گرایش آنها به سمت مواد جلو گیری خواهد شد. بنابراین در صورتیکه والدین به نیازهای اولیه کودکان ، توجه نکنند وبه آنها اهمیت ندهند ، در گرایش آنها به اعتیاد تأثیر مثبت خواهند گذاشت. 5-4- محدودیتهای تحقیق پژوهش حاضر نیز مانند بسیاری از پژوهشهای دیگر با محدودیتهایی مواجه بوده که به مهمترین آنها اشاره میشود . 1- پژوهش حاضر در بر روی گروهی از دانشجویان شهر بندرعباس که شرایط محیطی تقریباً یکسانی داشتهاند اجرا شده است. بنابراین در تعمیم آن به سایر دانشجویان باید جانب احتیاط را رعایت نمود . 2- محدودیت دیگر پژوهش مربوط به طرح تحقیق که از نوع طرح های غیر آزمایشی است، مربوط می شود . مسلماً تحقیق همبستگی قاطعیت طرح های تجربی(آزمایشی ) را ندارد . بنابراین نتایج حاصله نمی توانند نشان دهنده روابط علّی بین متغیر های پژوهش باشد . 3- محدودیت دیگر مربوط به ابزار جمع آوری اطلاعات است. از آنجایی که اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه حاصل شده است، ممکن است موجب سوگیری دانشجویان نسبت به سوالهای پژوهش باشد. از اینرو ممکن است دقت لازم را در جواب دادن به سوالات نداشته باشند . 5-5- پیشنهادات تحقیق هدف از پیشنهادهایی که در ادامه ارائه میشود این است که به پژوهشگرانی که مایل به تحقیق در این حوزه هستند کمک شود تا به نحو بهتر و آسانتری موضوع مورد علاقه خود را بیابند و در این حوزه به تحقیق بپردازند. ضمن اینکه منابع غنیتری برای استفاده از بهزیستی روانشناختی و شادمانی و مولفه های وابسته به آن در دسترس داشته باشیم. 5-5-1 پیشنهادات پژوهشی - پیشنهاد میشود پژوهش‌های بعدی بر روی جامعههای دیگر و تعداد نمونههای بیشتری انجام پذیرد. - پیشنهاد میشود پژوهش‌های از این دست به صورت مقایسه‌ای بین زنان و مردان انجام گیرد. - با توجه به این که تعمیم نتایج پژوهش حاضر به دیگر شهرها به دلیل تفاوت‌های فرهنگی منطقی نیست لذا پیشنهاد می‌گردد پژوهش‌هایی از این دست در دیگر شهرها، استان‌ها و فرهنگهای کشور انجام شود. 5-5-2 پیشنهادات کاربردی با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر پیشنهادات کاربردی زیر ارائه می گردد: 1- آگاه سازی والدین نسبت به نیازها و تمایلات فرزندان و شیوههای مناسب برخورد با هر کدام از نیازها و تمایلات میتواند نقش به سزایی در تربیت فرزندان آنها داشته باشد . این امر می تواند از طریق برنامههای آموزش خانواده که لازمه آن تداوم و هدفمندی این نوع برنامه ها است ، ترتیب اثر واقع شود . 2- آموزش مهارتهای فرزندپروری و تهیهی محتوای آموزشی پشتیبان والدین به منظور تداوم بخشی اثر آموزشهای مهارتی والدین در زمینهی فرزندپروری میتواند راهکاری مناسب، هدفمند و سیستماتیک در جهت تربیت مناسب فرزندان باشد . منابع وپیوستها منابع فارسی آقابخشی، حبیب.(1379). اعتیاد و آسیب شناسی خانواده، تهران: انتشارات دانش آفرین. احدي ،حسن، جمهري،فرهاد. (1386)روان‌شناسي رشد. چاپ ششم، انتشارات پرديس،. احمدی، مهدی(1389). تاثیر مداخله آموزشی نظریه محور در پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوان، فصلنامه پایش، سال دهم. باوی، ساسان؛(1388) اعتياد (انواع مواد، سبب شناسي، پيشگيري، درمان)/ ساسان باوي. اهواز: دانشگاه آزاد اسلامي. برفی، محمد(1384). از میکده تا ماتمکده اعتیاد، تهران: انتشارات محراب فکر،چاپ دوم. برک، لورا روان شناسی رشد(از لقاح تا کودکی ) ترجمه یحیی سید محمدی - جلد اول. ناشر : ارسباران. ١٣٩١, ويرايش چهارم, چاپ بيست و يكم پيكهارت، كارل(1380) كليه‌هاي پيشگيري و مقابله با اعتياد در نوجوانان و جوانان؛ مترجم مسعود هومان. تهران: صابرين، كتابهاي رانه، 1380. چيريلو،استفان.(1379) اعتياد به مواد مخدر درآيينه روابط خانوادگي ؛ ترجمه و تدوين سعيد پيرمرداي.-  اصفهان، نشرهمام، 1379. ستوده، هدایت اللّه (1380).آسیب شناسی اجتماعی.تهران، آوای نور، چاپ هفدهم. ستاري بهزاد، اعظم احد، محمدي محمد علي. (1381). بررسي ميزان گرايش به اعتياد در سنين بالاي ده سال استان اردبيل.فاه اجتماعي، پائيز 82. سعدي، حسن(1380) آموزش شيوه‌هاي عملي پيشگيري اوليه از اعتياد به مواد مخدر. تهران:1380 شاکرمی، عبدالحسن(1386)درمان اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و صنعتی، تهران: انتشارات زبان، چاپ اول. صديق سروستاني رحمت الله. (1382) ، بررسي عوامل خطر ساز در آلودگي نوجوانان و جوانان ايراني به سوء مصرف مواد ، پایان نامه علوم جتماعي . طهراني، عاتكه. (1382). پيشگيري اوليه از اعتياد مبتني بر خانواده .290-265:(8)2؛ اجتماعي، تابستان . موسوي اشرف السادات. (1382). بررسي كيفي / كمي عملكرد خانواده معتادان جوان. مطالعات زنان. (3):59-88. داوری، محمد. (1381). پیشگیری و كنترل اعتیاد با نگرش اسلامی، قم، نقش كلك، ص ۴۸ـ۵۰. داوری، محمد، سلیمی، علی. (1380). جامعه شناسی كجروی. قم، پژوهشكده حوزه و دانشگاه. ص ۴۰۶. رحيمي موقر آفرين ، سهيمي ايزديان الهه، راد گودرزي رضا، محمدي محمد رضا.(1382). نگرش وابستگاه به مواد افيوني و خانواده هاي آنان در مورد تاثير اعتياد بر صدمات ناشي از زلزله بم تازه هاي علوم شناختي . رضایی، سوسن . (1382).  ساخت شخصیت معتادان . مجله حیات سبز، ش سوم، ص ۳۶ـ۳۷، ژان برژه. (1387). اعتیاد به شخصیت، تهران، آموزش انقلاب اسلامی. ص ۲۱ـ۳۹. زنجانی، تهمینه ( 1386). «اعتیاد در نوجوانان». پایگاه اینترنتی انجمن درمانگران ایران. فرجاد ،محمدحسین. (۱۳۶۵).عوامل روانی ـ اجتماعی مؤثر در ایجاد اعتیاد، اولین سمینار بررسی مسائل اعتیاد، تهران، امیركبیر. ، ص ۱۴۳. فروع الدين، عدل اكبر، صدر السادات سيد جلال الدين، بيگلريان ، اكبر ، جوادي يگانه محمد رضا. (1383). تاثير همنشيني و معاشرت با گروه هنجار شكن و گرايش جوانان به اعتياد رفاه اجتماعي ، زمستان . قرباني، عليرضا ، محمدي آريا ،عليرضا ، كوچكي ،عاشور محمد. (1385). بررسي وضعيت سبك هاي هويت يابي و رابطه آن با سلامت عمومي و پايگاه اقتصادي ، اجتماعي.دو فصلنامه مطالعات تربيتي و روان شناسي، شماره 14.  ص 153. قنبری ،محمدرضا. (۱۳۷۹).مطالعات مردم شناسانه در گرایش به مصرف مواد مخدّر، همایش بین المللی علمی، كاربردی جنبه های مختلف سیاست جنایی در قبال مواد مخدّر، تهران، ، ص ۱۸۴. کیمینجانی، مهرناز؛ ماهر، فرهاد. (1386). مقایسه شیوههای فرزندپروری والدین نوجوانان با اختلال سلوک و نوجوانان عادی، دانش و پژوهش در روانشناسی، 33، 63-94 گلپرور،محسن؛آتش‌پور،حمید؛ آقايي، اصغر. (1382). روانشناسي اعتياد سبب شناسي و درمان؛ ويراستار محسن گلپرور.- اصفهان. سیفی گندمانی، محمد یاسین؛ صفاری تیا، یاسین؛ کلانتری میبدی، سارا. (1392). سنخ شناسی فرزندپروری خانواده و تاثیر آن بر گرایش به مواد مخدر در نوجوانان پسر. فصلنامه اعتیاد پژوهی، سال هفتم، شماتره 25. گودرزي محمد علي، زرتقاش مريم، زرنقاش مينا. (1383). برداشت افراد سوء مصرف كننده مواد از الگوهاي انضباطي والدين . انديشه و رفتار. ويژه نامه اعتياد 241-249. لاله ، محمود (1379). اعتياد، بيماري فردي، فاجعه اجتماعي، موسسه فرهنگي انتشارات تيمورزاده. میرعلی، هادی(1384). علل و عوامل گرایش به اعتیاد در نوجوانان و جوانان، تهران: انتشارات امید مهر،چاپ اول. میری آشتیانی، الهام(1385). جامعه شناسی اعتیاد، تهران: نشردید آور، چاپ اول. مدنی، سعید. خانواده و اعتیاد. (1381). مجموعه مقالات دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران، تهران، آگاه. ص ۱۷۹. معین، محمد. (1380). فرهنگ فارسی. موسی نژاد ،علی. (1381). نگاهی به عوامل مؤثر بر گرایش نسل جوان به مواد مخدّر، مجموعه مقالات دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران، تهران، آگاه.ص .۲۱۸ ميثمي علي پاشا، فرامرزي بيژن، هلاكوئي نائيني، كورش. (1385). معتادان در خصوص اعتياد چگونه مي انديشند؟ ؛ جمله دانشكده پزشكي، 64، (5): 34-43. ممتازي، سعيد. (1384). خانواده و اعتياد –انتشارات مهديس، چاپ سوم. هاوكينز، كاتالانووميلر. (1999). عوامل خطروعوامل حفاظت كننده در پيشگيري از سوء مصرف مواد؛ مترجم ماهيارماه ‌جويي.( 1379). تهران: سازمان پژوهش وبرنامه ريزي ‌آموزشي، انتشارات مدرسه،. هواسي، ناهيد (1380). بررسي و مقايسه شيوه هاي فرزند پروري خانواده هاي داراي نوجوانان معتاد و غير معتاد. تهران، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه الزهراء( س). يار محمدي مسعود، جزايري عليرضا رفيعي امير حسين، جوبكار ، بهرام پور، شهباز عباس. (1384). بررسي متغيرهاي خانوادگي و فردي در افراد در معرض خطر سوء مصرف مواد. References Arevalo,Sandra and Guillermo prado, hortensid amaro(2008).spiritually, sense of coherence,and coping responses in women receiving treatment for alcohol and drug addiction. evaluation and program planning,p.113-123. . Davis,Tania,ph.d,Kelly m.carpenter(2002).women in addictions treatment: comparing va and community samples. Journal of substance abuse treatment,p 41-48. . Emmelkamp PM, Heeres H. “Drug addiction and parental rearing style: a Controlled Study”, Int J Addict. 1988 Feb , 23(2):207-16. Grange,gilles and christophe vayssiere,anne borgne (2005).description of tobacco addiction in pregnant women. European journal of obstetrics gynecology.p 146- 151. Haight,wendy and Janet d.carter-black,Kathryn sheridan,motherُs experience of methamphetamine addiction: A case – based analysis of rural,Midwestern women,journal children and yduth services review, p.71-77. Jerdzejckak M, Blaszczyk J. “attitudes of soldiers taking drugstore Military service. Training and discipline.” Mil Med. Aug, 2005؛ 170 (8):691-5. Karol, L., Kumpfer, A. (2004).Parenting skills and family support programs for drug-abusing mothers, Seminars in Fetal and Neonatal Medicine, 12,134-142. Pinnheiro RT, Pinheiro KA/Magalhase PV, Horta, BL, Dasilva RA, Sousa PL, Fleming M, “Cocaine addiction and family dysfunction: a case control study in southern Brazil: Substance misuse” 2006 ؛41(3):307-16. Therese, G., Jenet, H. J. Christopher, G. (2011). Maternal substance abuse and disrupted parenting: Distinguishing mothers who keep their children from those who do no original Reesearch Article. Children and Youth servise Reviw, 33(11), 2176- 2185. پرسشنامه شیوه فرزندپروری والدین بامریند ردیفسوالکاملا مخالفممخالفمتقریبا مخالفمموافقمکاملا موافقم1والدین باید به بچه های خود اجازه دهند تا هر آن چه را که می خواهند، انجام دهند2بچه ها باید فقط از آن چه والدینشان می گویند ، پیروی کنند، در غیر اینصورت باید آنها را تنبیه کرد3اگر به مشکلات بچه ها توجه شود، این دردسر را به دنبال داردکه آنها گستاخ تر شده و انتظارات بیشتری از والدین خواهند داشت4هرگاه والدین تصمیمی برای بچه ها بگیرند، باید دلایل آن را به آن ها بگویند5اگر بچه ها نسبت به محدودیت های ایجاد شده در خانواده اعتراضی داشتند، والدین باید با صحبت کردن، آن ها را قانع کنند6والدین نباید در کارهای مربوط به بچه ها دخالت کنند، چون بچه ها به طور ذاتی راه خودشان را پیدا می کنند7اگر بچه ها کاملا مطابق میل والدین خود رفتار کنند، در آینده افراد موفقی خواهند شد8بچه ها باید کاری را که والدین از آن ها انتظار دارند، انجام دهند. اما اگر انتظارات والدین غیر قابل قبول بود، باید بتوانند آن را آزادانه با والدین خود مطرح کنند9وقتی والدین از بچه ها می خواهند تا کاری را انجام دهند، بچه ها باید بدون چون و چرا آن را انجام دهند10والدین نباید بچه ها را در منزل محدود کنند، بلکه باید آن ها را آزاد بگذارند تا تمام لوازم اطراف خود را دستکاری کنند11هرگاه بچه ها بر خلاف میل والدین رفتار کردند، والدین باید به جای تنبیه آنها را راهنمایی کنند12والدین خیلی زود باید به بچه ها بفهمانند که رئیس خانواده کیست13والدین باید در تصمیم گیری های مربوط ب خانواده فقط آن چه را که خواست بچه ها است، انجام دهند14اگر والدین رفتار و خواست های بچه ها را محدود نکنند، بیشتر مشکلات حل می شود15والدین باید هنگام تصمیم گیری در مورد مسائل و برنامه های خانواده نظر بچه ها را دخالت دهند و از آنها نیز نظر خواهی کنند16والدین باید با بچه هایی که با نظر آنها مخالفت می کنند، به شدت برخورد نمایند17والدین باید به بچه ها اجازه دهند تا خودشان در کارها تصمیم گیرنده باشند18شوخی و بازی کردن بچه ها در حضور والدین، توهین به آنهاست19بچه ها به بازی و تفریح نیاز دارند، برای این کار والدین باید به آن ها اجازه دهند تا هروقت که دلشان خواست از منزل خارج شوند20باید به بچه ها اجازه داده شود که اگر فکر می کنند نظرشان از نظرات والدین خود بهتر است، آن را ابراز کنند21وقتی بچه ها مرتکب اشتباهی می شوند، هیچ گاه نباید آن ها را سرزنش کرد22اگر والدین تصمیمی برخلاف میل بچه ها گرفتند، باید با بچه ها گفتگو کنند و حتی اگر در تصمیم خود اشتباه کرده بودند، آن را بپذیرند23گاهی اوقات والدین باید با بچه ها سازش کنند، نه این که همیشه انتظار داشته باشند که بچه ها با آنها سازش نمایند24بچه ها را باید آزاد گذاشت تا خودشان تجربه کنند25بعضی از بچه ها ذاتا بد هستند و باید طوری تربیت شوند که از والدین خود بترسند26بچه ها وقتی بزرگ شوند، از سخت گیری والدین خود سپاسگزاری خواهند کرد27وقتی بچه ها دچار مشکل و دردسر می شوند (کار خطایی انجام می دهند) باید بدانند که با مطرح کردن آن مشکل برای والدین خود، تنبیه نمی شوند28در مجالس و میهمانی ها باید بچه ها را آزاد گذاشت تا محیط اطراف خود را دستکاری کنند تا حس کنجکاوی آن ها ارضا شود29بچه ها جدی و کوشا نخواهند بود، مگر این که درباره کارهای آنها سخت گیری کنیم30هر چند بچه ها تجربه کمی دارند، اما گاهی اوقات نظر آن ها بهتر از نظر والدین است پرسشنامه میزان تمایل به اعتیاد هدف: بررسی میزان تمایل به اعتیاد از سه بعد اجتماعی، فردی و محیطی ردیفسواالاتخیلی کمکمگهگاهیزیادخیلی زیاد1آیا در میان دوستان صمیمی شما معتاد به مصرف مواد مخدر وجود دارد؟2در میان خانواده و یا اقوام نزدیک شما سابقه مصرف مواد مخدر وجود دارد؟3آیا معمولا پیش می آید که مشاجره شدید با خانواده تان داشته باشید؟4آیا خانواده شما به شما اعتماد کامل دارند؟5در خانواده شما سابقه طلاق و یا حل مشکل در دادگاه های خانوادگی وجود دارد؟6آیا دسترسی به یکی یا چند نوع از مواد مخدر برای شما آسان است؟7آیا تحت فشار مالی هستید؟8آیا در محلات پایین شهر و آلوده زندگی و یا رفت و آمد می کنید؟9در محله زندگی شما امکانات تفریحی، ورزشی، آموزشی و ... وجود دارد؟10آیا تا به حال سابقه مصرف مواد مخدر داشته اید؟11در محل زندگی شما تا چه حد با رد و بدل مواد مخدر برخورد شدید قانونی می شود؟12آیا در مواقع تنش عصبی و بی حوصلگی کنترل خود را از دست می دهید و غیر منطقی عمل می کنید؟13به نظر شما مصرف مواد مخدر در مواقع فشار عصبی می تواند تسکین دهنده باشد؟14آیا در مواقع مشکلات عمیق شخصی به خداوند خود روی می آورید؟15آیا تا به حال برای مصرف مواد مخدر کنجکاو بوده اید؟16آیا شغل شما همان شغلی است که تقریبا در آرزویش بوده اید؟ ****************************************** شیوه تفسیر و نمره گذاری این پرسشنامه دارای 16 سوال است و هدف کلی آن بررسی میزان تمایل به اعتیاد از سه بعد اجتماعی، فردی و محیطی در افراد مختلف می باشد. این پرسشنامه به صورت محقق ساخته و با استفاده از برخی منابع علمی از قبیل فرچاد و همکاران (1385) طراحی گردیده است. طیف پاسخدهی به پرسشنامه به صورت لیکرت بوده که در جدول زیر مشخص گشته است: گزینهخیلی کمکمگهگاهیزیادخیلی زیادامتیاز12345 ابعاد پرسشنامه و سوالات مربوط به هر بعد در جدول زیر ارائه شده است: بعدسوالات مربوطهمحیطی (خانوادگی و فامیلی)1 الی 5فردی6 الی 9اجتماعی10 الی 16 بدین ترتیب، به منظور بدست آوردن امتیاز کلی پرسشنامه، مجموع امتیاز همه سوالات را با هم جمع می نمائیم. بدیهی است که این امتیاز دامنه ای از 16 تا 80 خواهد داشت و هر چه این امتیاز بالاتر باشد، بیانگر میزان تمایل بیشتر شخص پاسخ دهنده به اعتیاد خواهد بود و برعکس. روایی و پایایی در پایان نامه میرحسامی (1388) جهت روایی صوري پرسشنامه و صحت و سقم سئوالات، پرسشنامه در بین تعدادي از دانشجویان توزیع شد و پس از اطمینان از نتایج بدست آمده، پرسشنامه در نمونه آماري توزیع شد. همچنین پایائی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد آن با استفاده از روش اندازهگیري آلفاي کرونباخ محاسبه شد. معمولاً دامنه ضریب اعتماد آلفاي کرونباخ از صفر (0) به معناي عدم پایداري، تا مثبت یک (1+) به معناي پایائی کامل قرار میگیرد و هر چه مقدار بدست آمده به عدد مثبت یک نزدیکتر باشد قابلیت اعتماد پرسشنامه بیشتر میشود. آلفای کرونباخ برای پرسشنامه میزان گرایش به اعتیاد برابر با 79/0 می باشد. مقدار آلفای کرونباخ در پرسشنامه میزان گرایش به اعتیاد Reliability Statisticsپرسشنامه مورد نظرN of ItemsCronbach's Alphaمیزان گرایش به اعتیاد1679/0 ****************************************** منبع: میرحسامی، شریف، بررسی نقش خانواده در گرایش جوانان و نوجوانان به اعتیاد، 1388، پایان نامه کارشناسی. دانشگاه پیام نور. با اقتباس از: فرچاد- دکتر محمدحسین- آسیب شناسی اجتماعی و جامعه شناسی انحرافات- نشر معلم- سال1385 دکتر نادعلی- شناخت و درمان اعتیاد- نشر ادب- سال 1382 Subject: Investigate the relationship between parenting practices towards Addiction potential Azad University of Bandar Abbas Abstract: This study examined the relationship between parenting style biased drug Azad University of Bandar Abbas was performed. Descriptive research method (correlation) was designed and implemented. The sample included 350 students of Islamic Azad University, Bandar Abbas was selected. Bamrynd questionnaires styles and trends in drug use by student members were completed. The research data using statistical software Spss both descriptive (mean and standard deviation) and inferential statistics for hypothesis testing (regression testing), using the results of which are as follows: The results showed that the Pearson correlation between investment styles and trends of drug release students there are statistically significant positive relationship (r=0/702 , n=350 , p<0/01 ), The results showed that the Pearson correlation between authoritarian parenting styles and trends on drugs, there are statistically significant positive relationship between the students(r=0/674 , n=350 , p<0/01), The results showed that the correlation between parenting styles and trends of drug Aqtdarmntqy students, there is a significant negative relation(r=-0/76 , n=350 , p<0/01). Regression results indicated that parenting style authoritarian logic families biased negative relationship with student drug -0/769 there. Regression model indicated that 4% of the variance in parental style families have a tendency to predict drug(R=0/225 ,adjusted R=0/04 p<001 ). Conclusions: The results showed that parenting practices are significantly biased drugs are explained, Also permissive and authoritarian parenting practices and trends in drug pricing a significant negative relationship with their students. While authoritative parenting style reasonably significant negative relationship with students' attitudes to drug use. Keyword: Addiction potential , Parenting practices