صفحه محصول - پیشینه و مبانی نظری عدالت سازمانی

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ويرايش و آماده پرينت )
تعداد صفحه : 72 صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏عدالت سازمانی
‏معنای لغوی عدالت
‏در بیشتر فرهنگ‏‏ها و کتاب‏‏های لغت به تعریف لفظی و لغوی کلمه عدل و عدالت توجه شده است که پرداختن به همه آنها به تفصیل بیش از حد می انجامد، لذا به برخی از آنها به اجمال اشاره می شود:
‏الف) فرهنگ فارسی معین: در این فرهنگ معانی زیر برای کلمه عدل و عدالت آمده است: 1 ‏–‏ داد کردن، داد دادن، 2 ‏–‏ نهادن هر چیزی به جای خود، 3 ‏–‏ حد وسط میان افراط و تفریط، 4 ‏–‏ دادگری، انصاف، عدالت مقابل ظلم، 5 ‏–‏ داد، 6 ‏–‏ اندازه و حد اعتدال (ندایی 1379، 6).
‏ب) حضرت علی (ع) نیز عدل را قرار دادن هر امری در جای خود معنی می فرماید: العدل یضع الامور مواضع‏‏ها (ندایی 1379، 6).
‏ج) در مفردات راغب نیز در تعریف عدل آمده است: عدل= العداله و المعادله: لفظی است که در حکم و معنی مساوات است و به اعتبار نزدیک بودن معنی عدل به مساوات در آن مورد هم بکار می‏‏رود.
‏عدل و عدل= در معنی به هم نزدیکند ولی عدل در چیزهایی است که با بصیرت و آگاهی درک میشود و بکار میرود، مثل احکام. ولی واژه های عدل و عدیل در چیزهایی است که با حواس درک می‏‏شود مثل اوزان، اعداد و پیمانه‏‏ها. پس عدل تقسیط بر اساس استقامت و کمال است. از این رو روایت شده است که "بالعدل قامت السموات و الارض" آگاهی و خبری است بر اینکه هر گاه رکنی از ارکان چهارگانه در عالم افزون بر دیگری یا کم از دیگری می بود جهان بنا بر مقتضای حکمت انتظام می‏‏داشت (ندایی 1379، 7).
‏د) در فرهنگ فلسفی بحث مفصلی درباره ریشه لغوی و اصطلاحی عدالت یا صیغه فلسفی وجود دارد. عدالت در لغت به معنی راستی (استقامت) و در شریعت به معنی راستی در راه حق و دوری از مانع و برتری دادن عقل بر هواست. در اصطلاح فقیهان، عدالت پرهیز از گناهان بزرگ و اصرار نکردن در گناهان کوچک و راستگویی و پرهیز از دروغ و رعایت تقوا و دوری از افعال پست است (ندایی 1379، 9).
‏2-1-2 بحث مفهومی و اصطلاحی عدالت
‏بعد از ریشه‏‏یابی واژه لغوی عدالت،اینک با توجه به معنی لغوی به بررسی مفهومی و اصطلاحی آن پرداخته می شود. در اینجا با توجه به محدودیت تحقیق، بررسی آرا و افکار همه فیلسوفان و متفکران برای ارائه تعریف امکان ندارد لذا به بررسی عدالت در قرآن و سیره نبوی و اندیشه‏‏های امیرالمومنین (ع) و همچنین نظریه برخی از فیلسوفان مانند افلاطون و استاد مطهری اشاره خواهد شد:
‏2-1-2-1 عدالت در قرآن
‏مبنا و زيربناي تمامي اصول، در تمامي انديشه‏‌‏هاي سياسي اسلام عدالت است. آيات الهي اشاره دارند كه پيامبران را با مشعل‏‌‏هاي هدايت فرستاديم و به آنها كتاب و ميزان داديم تا عدالت را بر پا دارند ‏(عمید زنجانی 1373، 311).‏ بنابراين چه بياني رساتر از اين كه قرآن استقرار عدالت و گسترش آن را يكي از دو هدف اساسي و فلسفه‏‌‏ي بعثت انبيا ذكر كرده و آن را از صفات الهي و بارزترين خصيصه‏‌‏ي آفرينش و نيكوترين خصلت انسان معرفي كرده است.
‏الف) ‏«‏ما رسولان را با براهين روشن به سوي انسان ها فرستاديم و به آنها كتاب و ميزان داديم تا عدالت را بر پا سازند‏1‏- ‏ سوره حدید، آیه 25
‏.‏»
‏ب) من مأمورم كه عدالت را در ميان شما برپا سازم‏2‏- ‏ سوره ‏شوری، آیه 15‏
‏.‏»
‏ج) ‏«‏عدالت را پيشه خود سازيد؛ زيرا عدالت به تقوا و پاكي انسان نزديكتر است‏3‏- ‏ سوره مائده، آیه 8
‏.‏»
‏د) ‏«‏هرگاه در ميان مردم حكم مي‏‌‏كنيد بايد براساس عدالت باشد‏4‏- ‏سوره نساء ، آیه 58
‏.‏»
‏هـ) ‏«‏خداوند به عدالت پيشگي فرمان دهد‏5‏-‏ سوره نمل ، آیه 90
‏.‏»
‏اساس حكميت و حكم و حكومت در قرآن ايجاد قسط و عدل در جامعه است. از سوي ديگر كثرت آياتي كه درباره‏‌‏ي عدل و كلمات مترادف و متضاد اين واژه است بيانگر اهميت جايگاه اين مفهوم در قرآن است. اصلي‏‌‏ترين مترادف‏‌‏هاي قرآني كلمه‏‌‏ي عدل كه در قرآن آمده‏‌‏اند و با آن ارتباط معنايي دارند، عبارتند از: قسط، قصد، استقامت، وسط، نصيب، حصه، ميزان وغيره. همچنين جور - متضاد كلمه عدل - كه خود نيز مترادف ظلم است، كمتر در قرآن آمده است. واژه‏‌‏هاي پيش گفته بارها در آيات قرآن به كار رفته‏‌‏اند؛ مثلاً كلمه‏‌‏ عدل و مشتقات آن 29 بار، و كلمه‏‌‏ي ظلم و انشقاقات آن بيش از 290 بار در اين كتاب آسماني ذكر شده است. يك صد نص قرآني پيرامون توصيه به عدالت و مفاهيم مترداف آن (قسط، ميزان و ...) نازل شده است.
‏مثلاً در تفسير آيه‏‌‏ي ‏«‏و السماء رفعها و وضع الميزان‏»‏1- ‏سوره الرحمن آیه 7
‏ در تفسير صافي آمده است:
‏«‏مقصود اين است كه در ساختمان جهان رعايت تعادل شده است، در هر چيز از هر ماده‏‌‏اي به قدر لازم استفاده گشته و فاصله‏‌‏ها اندازه‏‌‏گيري شده است. همچنان كه در حديث نبوي آمده است: ‏«‏بالعدل قامت السموات و الارض‏»‏- آسمان و زمين به موجب عدل برپاست.
‏ نقطه‏‌‏ي مقابل عدل به اين معنا بي‏‌‏تناسبي است نه ظلم (جمعی از مولفان 1373، 94).
‏پس نظام هستي بر عدل استوار شده و به تعبير آيات كريمه قرآن، ميزان كه عبارت ديگر عدل است از يك سو در عالم كيهان و كل نظام هستي حاكم است و از سوي ديگر در نظام حيات انسان بايد حاكم باشد تا از محور عدل تجاوز نشود: ‏«‏الا تطغوا في الميزان.‏»‏- الرحمن ، آيه 8.
‏پس بي‏‌‏ترديد بر زندگي اجتماعي افراد در جامعه لاجرم بايد نظمي حاكم باشد، زيرا استقرار نظم بر پديده‏‌‏هاي تكويني و تشريعي مايه‏‌‏ي حيات و زندگي است؛ يا به تعبير ديگر فعاليت و موجوديت هر پديده‏‌‏اي در گرو استقرار نظم است. اشاره به ميزان، در آيه‏‌‏ي شريفه، همان نظم حاكم بر پديده‏‌‏هاي تكويني مورد نظر است، اما وسيله‏‌‏اي كه بشر براي ايجاد و استقرار نظم در مسائل اجتماعي به كار گرفته است، برقراري حكومت و وضع قوانين و مقررات تشريعي است (اخوان کاظمی 1386، 52).
‏2-1-2-2 عدالت در سيره‏‌‏ي نبوي
‏پيامبر گرامي اسلام، حضرت محمد (ص) طي 23 سال از بعثت تا وفات، مأمور ابلاغ و اجراي اسلام شدند و در همه‏‌‏ي ابعاد و زمينه‏‌‏هاي فكري،‏‌‏ فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و سياسي به انقلابي عدالت گستر و توحيدي دست زدند كه با محتواي اصيل و جامع اسلام، به عنوان آخرين و كامل‏‌‏ترين دين آسماني، براي همه زمان‏‌‏ها و مكان‏‌‏ها و همه‏‌‏ي مردم تناسب داشت. وي با نفي افكار، آيين
‏‌‏ها و ارزش‏‌‏هاي ظالمانه‏‌‏ي جاهلي و قومي و قبيله‏‌‏اي، خوني و نژادي، مالي و طبقاتي و شركت و بت‏‌‏پرستي، و در هم شكستن ساختارها و مناسبات مبتني بر آنها، اساس نظمي عادلانه، نور و انقلابي را پي ريخت. نهضت او كه يك انقلاب تمام عيار بود، به تغييرات عميق و اساسي در ذهنيت‏‌‏ها و عينيت‏‌‏هاي حاكم انجاميد. از خصوصيات بارز نبي اكرم (ص)، اعتدال و عدالت طلبي ايشان بود، همچنان كه علي (ع) در اين باره مي‏‌‏فرمودند:
‏«‏سيره‏‌‏ي او ميانه‏‌‏روي و اعتدال و سنتش رشد و تكامل و سخنش جداكننده (حق از باطل) و حكم و فرمانش به عدل و درست كاري است (نهج البلاغه1390، 164).
‏پيامبر اسلام در قبل و بعد از بعثت، داراي حس عدالت‏‏خواهي عميقي بود و هدف توحيدي وي نفي تبعيض‏‌‏هاي ظالمانه‏‌‏ي جامعه‏‌‏ي جاهلي آن روز و برقراري قسط و عدل بود. جامعه‏‌‏اي كه رعايت عدالت در آن فقط به گونه‏‌‏ي سلبي همانند تلافي و مجازات و پرداخت خون‏‏بها صورت مي‏‌‏گرفت و از شكل عدالت مثبت (انصاف، ميانه روي و توازن) خبري نبود.
‏رسول اكرم (ص) با هدف تكميل و تتميم مكارم اخلاقي،‏‌‏ اجراي عدالت را سرلوحه‏‌‏ي رسالت خويش قرار داد و مساوات و برابري و اخوت را محقق كرد؛ اما فقط به جنبه‏‌‏ي اخلاقي و نصيحت و دعوت ايماني بسنده نكرد، بلكه موجبات كينه‏‌‏ها و حسدها و انتقام جويي‏‌‏ها يعني تبعضيات حقوقي - را از بين برد و وحدت و الفت و يگانگي اجتماعي را در جامعه‏‌‏اي متوازن به وجود آورد. به فرموده‏‌‏ي ايشان:
‏«‏مثل مومنين از لحاظ علايق و عواطف متبادل كه بين ايشان هست مثل يك پيكر است، يك عضو كه به درد مي‏‌‏آيد، ساير اعضاء يكديگر را به همدردي مي‏‌‏خوانند و تب و بي‏‌‏خوابي پيدا مي‏‏شود (مطهری 1363، 119).
‏پيامبر بعد از دعوت به توحيد و نفي شركت، متعاقب آن نيز گفت كه گروهي گروه ديگر را غيرخدا ارباب نگيرند، بنابر اين مساوات و برابري هم پيشنهاد كرد.همچنان كه در حجه الوداع فرمود:
‏«‏اي مردم به درستي كه پروردگار شما يكي است و به درستي كه پدر همه‏‌‏ي شما يكي است، همه‏‌‏ي شما فرزند آدم هستيد و آدم نيز از خاك بوجود آمده است [پس همه از خاكيد]، عرب بر غير عرب هيچ فضل و برتري ندارد، و برتري فقط به تقواست.‏»
‏سپس فرمودند: ‏«‏آيا تبليغ كردم؟‏»
‏همه گفتند: ‏«‏بله يا رسول الله.‏»
‏آنگاه فرمود: ‏«‏فليبلغ الشاهد الغائب؛ پس حاضرين به غائبين برسانند.‏»
‏نسل حاضر به نسل‏‌‏هاي آينده و هر نسلي به نسل بعد برساند (مطهری 1363، 109).
‏حديثي است از رسول اكرم (ص) كه فرمود: ‏«‏اِستووا تَستوِ قلوبُكم؛ معتدل و هم سطح باشيد و در ميان شما ناهمواري‏‌‏ها و تبعيض‏‌‏ها وجود نداشته باشد، تا دل‏‌‏هاي شما به هم نزديك بشود و در يك سطح قرار بگيريد.‏»
‏همچنين مي‏‌‏فرمايند: ‏«‏مردم مثل دانه‏‌‏هاي شانه هستند.‏»‏ و همه با هم برابرند و فضيلتي جز تقوا مايه‏‌‏ي تقديم و ترجيح نيست. پس مساوات از ديد پيامبر اسلام (ص) مطلق نيست و بنا به آيات الهي،‏‌‏ تقوا‏-حجرات (49)، آيه 13.
‏، علم‏- زمر (39)، آيه 9.
‏، جهاد‏- نساء (4)، آيه 95.
‏، مايه ي برتري فرد يا افراد بر ديگران است. از طرف ديگر مشيت و خواست و رحمت الهي نيز مي‏‌‏تواند باعث تقدم و فرادستي عده‏‌‏اي يا فردي بر سايرين باشد، همانطور كه قرآن مي‏‏فرمايد: